Lublin – miasto w Polskim Państwie Podziemnym [MAPA]

Wesprzyj portal, udostępniając znajomym:

Miasto nasze w latach okupacji hitlerowskiej stanowiło stolicę regionu o największym nasileniu walki podziemnej w kraju. Dlatego w roku 75-lecia Polskiego Państwa Podziemnego, pragniemy pokazać Państwu miejskie organizacje konspiracyjne. W tym celu przygotowaliśmy wyjątkową mapę, gdzie zaznaczono poszczególne punkty – ważne dla lubelskiego Państwa Podziemnego.

Możliwe, że już w październiku 1939 roku Lublin był siedzibą jednej z największych organizacji konspiracyjnych – Komendy Obrońców Polski. To właśnie tutaj znajdowały się jej władze  – Komenda Główna, na czele której stanął Bolesław Studziński ps. Bogdan Nitecki.  Na terenie całego miasta rozlokowano punkty kontaktowe KOP, skąd biegły szlaki komunikacyjne na kraj. Komenda Obrońców Polski zdołała zbudować Komendę Okręgu (województwa), która spełniała funkcję nadzorczą nad komendami powiatowymi oraz organizacją miejską. W naszym mieście powołano  Komedę Miasta Lublina, na czele której stanął Jerzy Bytrys, ps. Morski, a w jej skład wchodzili: Bolesław Korona, Marian Barszczewski, Leon Gromada, Roman Jarosiński, Feliks Gwóźdź i Tadeusz Barszczewski. Miasto ujęto organizacyjnie w rejony: Stare Miasto, Dziesiąta, Kośminek, Wieniawa, Śródmieście, Lubartowska, rejon kolejowy, rejon pocztowy i rejony specjalne.

Kolejną inicjatywą o charakterze ogólnokrajowym, było reaktywowanie działalności Stronnictwa Ludowego. Dokonano tego na zakonspirowanej naradzie w lutym 1940 roku w mieszkaniu Stanisława Wójcika przy ulicy Sądowej 10. Wzięli w niej udział: Józef Niećko, Józef Grudziński, Jan Domański i Jan Chmielewski. Wkrótce po tym wydarzeniu ruch ludowy (który przyjął kryptonim „Roch”) powołał własną formację zbrojną, która początkowo nazywała się Strażą Chłopską – „Chłostra”, a następnie Batalionami Chłopskimi (BCh). Należy tutaj dodać, że zarówno „Roch” jak i BCh nie utworzyły w mieście naszym skomplikowanej siatki organizacyjnej i swego garnizonu. Związały natomiast ze sobą wiele ludzi w kolportażu prasy, przerzutach broni, łączności. Tutaj mieli też swoje siedziby kolejni dowódcy  Batalionów Chłopskich na województwo lubelskie: Stanisław Gryta ps. Rogowski,  Tadeusz Szeląg ps. Łeda, Jan Gryn ps. Miron, Jan Barański ps. Czarny, Jan Pasiak ps. Jawor.

Także w październiku 1939 roku swoje działania w Lublinie przejawiała Służba Zwycięstwu Polski (SZP), która powstała w Warszawie miesiąc wcześniej. W październiku 1939 roku odbyła się w Izbie Rolniczej w Lublinie zakonspirowana narada działaczy SZP na czele z komendantem głównym, gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim i nowo mianowanym komendantem okręgu Józefem Spychalskim ps. Socha. Powołano wówczas radę polityczną okręgu lubelskiego. W jej skład weszli m.in.: Stefan Lelek-Sowa, Mikołaj Pajdowski, Bruno Morzycki, Roman Ślaski, Janina Komarnicka, Eugeniusz Przeździecki, Stanisław Wójcik, Piotr Szeleźniak, Jan Strawiński, Zdzisław i Felicjan Lechniccy. Pierwszym komendantem okręgu został Józef Spychalski. Pod koniec 1939 roku sieć SZP została przejęta przez Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) i wówczas na czele Komendy Okręgu stanęli: płk Tadeusz Pełczyński (późniejszy szef sztabu Komendy Głównej AK), płk Ludwik Bittner ps. Halka (późniejszy pełnomocnik KG AK do spraw scalania AK z BCh) i płk Kazimierz Tumidajski ps. Edward, Marcin. Już w 1939 roku ZWZ zdołał powołać, prawie we wszystkich powiatach, komendy obwodowe. Następnie ZWZ został przemianowany na Armię Krajową.

Ponadto, pierwszym okresie okupacji, w samym Lublinie istniały takie organizacje jak:  „Żołnierze Armii Polskiej” (ŻAP), „Polska Organizacja Zbrojna” (POZ), Organizacja Wojskowa „Unia”, „Związek Odbudowy Rzeczypospolitej” (ZOR), Związek „Orzeł Biały”, „Narodowa Organizacja Wojskowa” (NOW) i wiele innych.

W strukturze terytorialnej Armii Krajowej miasto do marca 1944 roku wchodziło do obwodu Lublin. Później, na skutek liczebnego wzrostu organizacji i specjalnych zadań (przygotowanie do powstania), wydzielono je, tworząc tzw. obwód Lublin-miasto. Na komendanta obwodu powołano wówczas Stefana Dębickiego ps. Kmicic, Jaksa. Do tego czasu obwodem dowodzili kolejno: Stanisław Krawczyk ps. Smętny (do stycznia 1940), Tomasz Skarżyński ps. Bóbr (został aresztowany 22 kwietnia 1942), Robert Bijasiewicz ps. Orlik, Jan Roliński ps. Jan (do jesieni 1943) oraz Konrad Schmeding ps. Konrad, Młot. W komendzie obwodu Lublin-miasto pracowali m.in.: Janusz Bąkowski ps. Mur, Marian Fijałkowski ps. Szczyt, Zofia Pelczarska ps. Ciotka, dr Kazimiera Litwiniuk-Dąbrowska ps. Mira, Edward i Maria Scholtzowie, ksiądz Stanisław Pilczer, Wacław, Modzelewski ps. Zawada i inni. Teren miasta został podzielony na sześć rejonów. Pod koniec wojny znajdowało się w nich ok. 1000 członków rozlokowanych w plutonach i kompaniach. Działalność bojowa organizacji polegała na likwidacji konfidentów i funkcjonariuszy policji, na przeprowadzaniu szeroko zakrojonej akcji propagandowej, produkcji granatów i kolców przeciw-pojazdowych, szkoleniu kadr oraz przygotowywaniu się do powstania. Do prowadzenia ćwiczeń zbrojnych na terenie Lublina Armia Krajowa powołała specjalny oddział Kierownictwa Dywersji (Kedyw) pod dowództwem Bolesława Rossińskiego ps. Irena. W skład oddziału weszli m.in.: Czesław Rossiński ps. Jemioła, Daniel Piątkowski ps. Daniel, Stanisław Zieliński ps. Stan, Zdzisław Szewczyk ps. Siwy, Witold Jeżewski ps. Chochlik, Pawełek i Misiek.

Pod wpływem Armii Krajowej działał także konspiracyjny ruch młodzieżowy polskiego harcerstwa, który w okresie okupacji nosił kryptonim Szare Szeregi. Istotną rolę wśród lubelskiego harcerstwa odegrała Chorągiew Żeńska, na czele której stanęła Maria Walciszewska. Po jej samobójczej śmierci w 1941 roku stanowisko owe objęła Danuta Magierska. Po 1943 roku Chorągwią Żeńską kierowała Maria Świtalska, a potem Maria Daszkiewicz. Ich zadaniem była ciągła pomoc więźniom Majdanka, która polegała między innymi na gotowaniu zup, przygotowywaniu suchych posiłków oraz wysyłaniu ich do obozu. Harcerki zajmowały się także sierotami i dziećmi wysiedlonymi przez okupanta. Powadziły dwie ochronki i dwa punkty dożywiania.

Czynny udział w działalności podziemnej brali jednakże harcerze. W dniu 15 marca 1943 roku krąg harcerzy z Lublina powołał I Tajną Drużynę Lubelską, której komendantem był prawdopodobnie prof. Eustachowicz. Wkrótce potem powstało aż 19 zastępów tej organizacji w naszym mieście, a wśród nich między innymi: „Łosie” i „Bawoły” na Bychawskiej, „Bizony” na Dziesiątej, „Wilki” i „Niedźwiedzie” na Bronowicach, „Borsuki” i „Kozły” na Krochmalnej, „Sobole” i „Gronostaje” na Lubartowskiej, „Jelenie” na terenie szkoły budowlano-elektrycznej, „Orły” na Krakowskim Przedmieściu, „Sępy” na Rurach Jezuickich. Chorągiew Lubelska nosząca kryptonimy Zboże i Oficyna IV działała jedynie w naszym mieście. Organizacja ta dzieliła się na trzy szczeble: Zawisza (wiek od 12 do 15 lat), Bojowe Sokoły (od 16 do 18 lat) i Grupy Szturmowe (powyżej lat 18). Ich zadaniem było przede wszystkim dokonywanie akcji tzw. małego sabotażu.

Od początku 1942 roku w Lublinie rozwijało swą działalność ugrupowanie bliskie tradycjom Komunistycznej Partii Polski – Polska Partia Robotnicza i jej formacja zbrojna – Gwardia Ludowa(weszła ona następnie w skład Armii Ludowej, powołanej przez Krajową Radę Narodową).  W Lublinie działalność taką rozwijali m.in.: rodzina Parczyńskich, Stanisław Wcisło, Paweł Dąbek, Ryszard Postowicz.  Gwardia Ludowa była grupą bojową. Jej pierwszym dowódcą został Bogdan Parczyński, a po nim Ryszard Postowicz. W skład jej wchodzili m.in.: Henryk Kochań, Kazimierz Konowalski, Zbigniew i Kazimierz Horembałowie, Zbigniew Zagójski, Jerzy Starenowski, Józef Radajewski ps. Warta (pełnił funkcję zastępcy Murzyna), Leon Lis, Stanisław Swatek, Stanisław Łozowski ps. Derezyniarz, Stefan Kasperski ps. Synek, Tadeusz i Stanisław Oszastowie, Jan Stachowicz, Marian Jurowski ps. Drucik, Pająk oraz Władysław Pogorzelski.
PPR i GL szczególnie duże wpływy miały w środowisku kolejarzy, dzięki czemu prowadzono rozległy wywiad kolejowy i dokonywano akcji dywersyjnych na torach. Grupa GL osłaniała i umożliwiała działanie radiostacji radzieckiego wywiadu o kryptonimie „017”. Pracowała ona przeważnie w domu Oszastów przy ulicy Stalowej 6/3. Obsługiwał ją początkowo „skoczek” Mieczysław Borkowski (zginął w walce podczas próby aresztowania przy poczcie głównej), a następnie „skoczek” Janusz Lewandowski. Lubelscy gwardziści mieli również rozbudowany wywiad w organach policyjnych okupanta, w kolejnictwie i w innych miejscowych urzędach. Przez miasto prowadziły szlaki przerzutowe kolportażu i ludzi, tu znajdowały się liczne punkty kontaktowe lubelskiej organizacji PPR, GL i AL.

Bibliografia:

Z. Mańkowski, „Lublin w latach wojny i okupacji, W: „Lublin 1317 – 1967”, pod red. H. Zinsa, Lublin 1967.

J. Kasperek, „Kronika wydarzeń w Lublinie w okresie okupacji hitlerowskiej”, Lublin 1989.

Chorągiew Lubelska „Szarych Szeregów”, [https://ryneklubelski.pl/2014/07/choragiew-lubelska-szarych-szeregow/, Wydanie lipcowe]

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *