Lubelscy rotmistrzowie w czasie powstania Chmielnickiego #2 Wojska państwowe i prywatne

Wesprzyj portal, udostępniając znajomym:

Oprócz wymienionych w poprzednim artykule rotmistrzów wybranych uchwałami sejmiku lubelskiego, trzeba także wspomnieć o oficerach pochodzących z Lubelszczyzny, a biorących udział w kampaniach wojskowych w ramach wojsk państwowych i prywatnych. W wojskach państwowych służyli Adam Radliński, Jan Karol Daniłowicz, Stanisław Wadowski, a także pochodzący z ziemi łukowskiej generał Krzysztof Grodzicki i rodzina Suchodolskich. Najwcześniej swoja karierę wojskową rozpoczął Stanisław Wadowski. Jego rodzina osiadła w woj. krakowskim i lubelskim. Był Synem Jakuba Wadowskiego i Anny Stoińskiej. Służbę wojskowa zaczął już w latach 30, natomiast w 1638 był rotmistrzem dwóch chorągwi pancernej i dragońskiej, których zadaniem była ochrona pułkownika Czerkawskiego. W trakcie kampanii ochmatowskiej Stanisława Koniecpolskiego (1644 r.), osłaniał rejon Czechrynia. Podczas samego powstania zginął na samym jego początku, kiedy to rejestrowi Krzeczowskiego przeszli na stronę Chmielnickiego i wymordowali polskich żołnierzy, będących w grupie wodnej.

Adam Radliński wywodził się z ubogiej rodziny szlacheckiej osiadłej we wsi Radlin w woj. lubelskim. Miał trzech braci: Marcina, Daniela i Stefana, z których wszyscy służyli w wojsku. Karierę wojskową rozpoczął w 1648 r., w 1650 r. był towarzyszem chorągwi pancernej Jana Rakowskiego. Od 1 sierpnia 1653 r. tytułował się rotmistrzem chorągwi pancernej, na czele której wziął udział w kampanii żwanieckiej (1653 r.) i podolskiej (1655 r.) walcząc z Tatarami i Kozakami. Wziął też udział w kampanii przeciwko Szwedom w 1656 r. i był czynnym uczestnikiem konfederacji tyszowieckiej.

Choć Jan Karol Daniłowicz, wywodził się z najwyższej warstwy szlacheckiej, to jego kariera wojskowa w podobnym stopniu przypominała tą Radlińskiego. Urodził się on w 1633 r. w Lublinie, był synem Piotra Daniłowicza i Anny Wiśniowieckiej, pierwszej żony Zbigniewa Firleja. W 1645 r., ojciec scedował na niego starostwo lubelskie. Swoją karierę w wojsku, początkowo jako towarzysz rozpoczął już w 1651 r. w pułku króla Jana Kazimierza. Następnie odbył staż towarzyski w chorągwi pancernej swojego krewniaka Aleksandra Daniłowicza, by 1 października 1654 r., przejąć nad nią dowództwo jako rotmistrz. Na jej czele walczył podczas najazdu szwedzkiego i przystąpił do konfederacji tyszowieckiej. Chodź w 1661 r., zwiesił tymczasowo karierę wojskową, powrócił następnie do służby w 1663 r. walcząc w pułku Jana Sobieskiego podczas rokoszu Lubomirskiego (po stronie króla), a następnie w kampaniach wojskowych Jana III Sobieskiego.

Obrazek 3

Krzysztof Grodzicki, wraz ze swoim bratem Pawłem pochodzili z ziemi łukowskiej. Ich ojcowiznę stanowiła miejscowość Domaszewnica w późniejszej gminie Ulany. Chodź pochodzili oni ze średniej szlachty, dzięki protekcji magnata Mikołaja Sieniawskiego, udali się w podróż zagraniczną do Niderlandów, gdzie nabywali wiedzy, na temat nowoczesnej sztuki inżynieryjnej i artyleryjskiej. Obaj bracia osiągnęli najwyższy w polskiej artylerii stopień wojskowy czyli generała artylerii, zwanego też „starszym nad armatą”. W okresie powstania Krzysztof Grodzicki dowodził 50 konną chorągwią jazdy pancernej, będącą częścią załogi zamku kudackiego, a także sprawował funkcję jego komendanta. Mimo upadku twierdzy w 1648 r. pod długotrwałym oblężeniu przez siły Maksyma Nestorenki, Grodzicki uważany jest za jednego z najwybitniejszych komendantów w historii tej fortecy. Chodź jego dalsza kariera wojskowa toczyła się głownie na polu centralnym, warto o nim wspomnieć, gdyż był to jeden z najzdolniejszych polskich artylerzystów w historii, którego młodość de facto związana była z ziemią lubelską.

Rodzina Suchodolskich wywodziła się zarówno z woj. lubelskiego jak i ziemi chełmskiej. Andrzej i Stanisław, służyli początkowo w chorągwiach prywatnych Dominika Ostrogskiego – Zasławskiego, walcząc z Maksymem Krzywonosem pod Konstantynowem oraz w 1649 r. na Wołyniu. Brali udział w wyparciu Kozaków z Ostroga, a także w bitwie beresteckiej 1651 r. W 1652 r. otrzymali listy przypowiednie na własne chorągwie w kompucie państwowym. Następnie na ich czele wzięli udział w kampanii wiosennej Stefana Czarnieckiego i Stanisława Potockiego w 1654 r. Chodź Andrzej zmarł w 1656 r.,  chorągiew pancerną przejął jego syn Mikołaj. Wraz z kuzynem Stanisławem, wziął udział w walkach przeciwko Szwedom i ostatecznemu wyparciu ich z kraju. Stanisław pozostawał w czynnej służbie wojskowej aż do schyłku lat 70, biorąc aktywny udział w kampaniach przeciwko Rosji, Kozakom i Turkom, a także rokoszu Lubomirskiego. Wspominając o wojsku prywatnym nie sposób pominąć Adama Radlińskiego, który w 1656 r. został mianowany porucznikiem pułkowym w prywatnym pułku księcia Dymitra Wiśniowieckiego. Faktycznie w zastępstwie księcia dowodził całym pułkiem, walcząc na jego czele w kampaniach od 1657 do 1666 r., oraz na czele własnej państwowej chorągwi pancernej w latach 1672-1676. W 1683 po raz ostatni otrzymał list przypowiedni na chorągiew pancerną w pułku swojego znajomego księcia Wiśniowieckiego, na czele której walczył w bitwach pod Wiedniem i Parkanami.

Niektórzy z omówionych rotmistrzów byli również zasłużonymi urzędnikami woj. lubelskiego i innych. Adam Radliński przez 18 lat pełnił funkcję łowczego łukowskiego, natomiast Stanisław i Andrzej Suchodolscy byli starostami lityńskimi, natomiast sam Stanisław był również łowczym czernichowskim (1662), posłem od wojska (1668) i deputatem do Trybunału Koronnego w Lublinie (1673). Najbardziej zasłużonym dla Lublina urzędnikiem w tym zestawieniu był Jan Karol Daniłowicz. Był jak wspomniano starostą parczewskim a od 1 lutego 1676 r. również starostą lubelskim. Otrzymał również godność deputata i marszałka Trybunału Koronnego w Lublinie, oraz z posła z ramienia sejmiku lubelskiego w latach 1676-1678 i 1681 r. Podsumowaniem jego kariery urzędniczej było wybranie go na urząd podskarbiego nadwornego w 1678 r. W ten sposób nagrodzono jego zasługi zarówno na polu wojskowości jak i działalności publicznej w województwie lubelskim.

Choć województwo lubelskie nie mogło poszczycić się wieloma rotmistrzami w porównaniu do innych województw, to niewątpliwie warto o nich pamiętać. Były to osoby przeważnie zamożne, co możemy zauważyć szczególnie w pułku wojsk powiatowych, a nawet należące do magnaterii. W zestawieniu jest tylko jeden przedstawiciel szlachty ubogiej Adam Radliński, który mimo swojego niskiego statusu majątkowego, dzięki swoim zasługom wojskowym mógł włączyć swój ród do grona szlachty średniej. Niektóre z rodzin magnackich były także skoligacone ze sobą, czego przykładem jest choćby Anna Wiśniowiecka, żona Zbigniewa Firleja i matka Jana Karola Daniłowicza. W wielu przypadkach podobnie wyglądała również kariera wojskowa, która rozpoczynała się od stażu towarzyskiego, a kończyła na wyższych stopniach wojskowych rotmistrza czy pułkownika. Mimo, iż przytoczone zestawienie pokazuje zaledwie kilka osób, możemy na przykładach przytoczonych biografii zobaczyć choć drobny zarys niezwykle różnorodnego społeczeństwa szlacheckiego I Rzeczpospolitej.

Bibliografia:

Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572-1668, oprac. W. Bondyra, H. Gmiterek, J. Ternes, Lublin 2013, s. 46

B. Staręgowski, „Cyklop” z Kudaku. Życie i działalność wojskowa Krzysztofa Grodzickiego, generała artylerii koronnej, http://phw.org.pl/cyklop-kudaku-zycie-dzialalnosc-wojskowa-krzysztofa-grodzickiego-generala-artylerii-koronnej/

B. Staręgowski, Jan Karol Daniłowicz, lubelski protegowany Jana III Sobieskiego, Nasza historia. Kurier lubelski, nr. 12/2014, s. 21-22

D. Kupisz, Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572-1717, Lublin 2008, s. 29,193 – 194, 249, 252, 256, 259, 264, 274, 311, 394

H. Sienkiewicz, Trylogia, Warszawa 1989, s. 7.

J. Łoś, Pamiętnik towarzysza chorągwi pancernej, oprac. Romuald Śreniawa-Szypiowski, Warszawa 2000, s. 74

J. Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii koronnej w latach 1648-1655, Studia i materiały do historii wojskowości, T.V, r. 1960, Warszawa 1960.

K. Niesiecki, Herbarz Polski, wyd. J. N. Bobrowicz, t. IV, s. 260

M. Wagner, Słownik biograficzny oficerów polskich drugiej połowy XVII w., T.I, Oświęcim 2013, s. 231, 307

M. Wagner, Słownik biograficzny oficerów polskich drugiej połowy XVII w., T.II, Oświęcim 2014, s. 221, 243.

Polski Słownik Biograficzny, t. XLV, s. 266-267, 299-300

T. Ciesielski, Wyprawa łanowa 1653, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu, Historia XXX, r. 1994, s. 59-60.
Ilustracje powstały w oparciu o rysunki B. Gembarzewskiego (H. Sienkiewicz, Trylogia, Warszawa 1989)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *