W okolicach dworca kolejowego, rozpościera się dzielnica zwana dzisiaj Za Cukrownią (nazwa dzielnicy upowszechniła się po jej włączeniu do Lublina w 1916 roku). Swoim terenem obejmuje ona dawną jurydykę Piaski, powstałą XVIII wieku na gruntach wsi Bronowice. Najstarsze wzmianki o nazwie miejscowości pochodzą z 1751 r. Położenie przy trakcie bychawskim, sprawiło, że Piaski szybko się rozwijały. Otrzymały pewne przywileje i prawo jarmarków na konie. Dzięki temu zyskały rangę miasteczka.
W rejonie dzisiejszej ulicy 1-Maja, osiedlali się Żydzi. Uformował się tu także obudowany rynek o kształcie regularnego czworoboku, ongiś umiejscowiony na obszarze obecnego rozjazdu – pl. Bychawskiego. W okresie od 1755 roku do połowy XIX wieku miasteczko było zwane Kazimierzem, na cześć króla Kazimierza Wielkiego, który życzliwie dla Żydów był usposobiony. Przy tym należy też wspomnieć, że w 1864 roku zbudowano tutaj bożnicę (w miejscu drewnianej z XVIII wieku), która uległa uszkodzeniu podczas niemieckiej nawały. W latach powojennych w części budynku funkcjonowała filia Spółdzielni Metalowców „Współpraca”, powołana 13 listopada 1944 roku. Następnie budynek ten został rozebrany, a w jego miejsce wzniesiono kościół polskokatolicki pw. Wniebowzięcia NMP.
Dworzec kolejowy powstał w latach 1875 – 1877, a więc równocześnie z założeniem linii kolejowej do Warszawy i Kowla. Wkrótce po tem został on rozbudowany, a wygląd obecny nadał mu architekt J. Miller w latach 1921 – 1923, kształtując bryłę i elewację na renesansowe polskie zamki, sukiennice i ratusze. Architektura ta w czasach obecnych nieco razi znających się na rzeczy przechodniów, ale widocznie taka była wówczas moda. W pobliżu dworca PKP stała gazownia wybudowana w latach 1879 – 1882, a rozebrana w latach 70. XX wieku.
Dostęp do torów kolejowych umożliwiał rozwój owej dzielnicy pod kątem przemysłowym. Pod koniec XIX wieku, wraz z budową ulicy Krochmalnej, ulokował się tam np. przemysł cukrowniczy. Budynki cukrowni wybudowano w 1896 roku. Powstały one z inicjatywy Lubelskiego Towarzystwa Udziałowego. Ich akcjonariuszami byli: Juliusz Vetter, Franciszek Świeżawski i Władysław Graff. Wybudowano rafinerię, domy dla pracowników (widoczne na zdjęciach) i budynek Zarządu. Zakład posiadał także połączenie linii wąskotorowej z Koleją Nadwiślańską. Dalszej rozbudowy cukrowni dokonywano latach 1905, 1914 i 1941. Był to jeden z najnowocześniejszych zakładów w Polsce, a nawet Europie, który został zlikwidowany w 2008 r. Ciekawostką jest fakt, że przed jego budową rozciągał się las sosnowy, który swojem obszarem sięgał dworca kolejowego. Poza cukrownią, swą działalność rozpoczęły: krochmalnia, zakłady spirytusowe, rektyfikacja, a także różnego rodzaju składy (np. węgla).
Poza cukrownią, swą działalność rozpoczęły: krochmalnia, zakłady spirytusowe, rektyfikacja, a także różnego rodzaju składy (np. węgla). Poniżej fotografja przedstawia pierwszy budynek zakładów spirytusowych prawdopodobnie z 1906 roku.
Przy ulicy Krochmalnej został wzniesiony także kościół pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus (1936 – 1937), według projektu architekta Jerzego Siennickiego. Początkowo do niego należała wieś i dzielnica Wrotków, aż do utworzenia w tamtym rejonie osobnej parafji.
Na wprost z dworca, do miasta prowadzi ulica 1-go Maja, dawniej ul. Foksal, wytrasowana w 1876 roku. Odznaczała się ona zwartym ciągiem kamienic z końca XIX wieku o wyrównanej wysokości. Wówczas budowie ich sprzyjała koniunktura ekonomiczna. Posiadały one eklektyczny wystrój i stanowiły ciekawy zespół zabudowań z tego okresu. Niestety większość elewacji zostało zniszczonych przez remonty przeprowadzone w latach 1964 -1967. Ciekawem jest, że druga nazwa ulicy (1-Maja) została nadana w 1928 roku, gdy rządy w Magistracie sprawiała większość socjalistyczna.
Tuż przy pl. Bychawskim, tuż u wylotu ul. Kunickiego znajdują się zabudowania, dawnej Lubelskiej Fabryki Maszyn Rolniczych „Agromet”, gdzie mieściła się też fabryka maszyn Mieczysława Wolskiego (zał. w 1874 roku).
Na terenie dzielnicy istniała także garbarnia Henryka Purwina, którą w 1874 r. odkupili i rozbudowali bracia Emilian i Władysław Domańscy. Siedzibą Zarządu zakładu i domem mieszkalnym, był eklektyczny pałacyk, zbudowany w 1897 r., znajdujący się obecnie przed tunelem z lat 1926 – 1929. Po II wojnie światowej, garbarnia przeszła na rzecz Skarbu Państwa. Na jej bazie utworzono Lubelskie Zakłady Przemysłu Skórzanego.
Bibliografia:
I. Kowalczyk, Zwiedzamy Lublin. Przewodnik, Lublin 2011.
H. Gawarecki, Cz. Gawdzik, Ulicami Lublina, Lublin 1976.
H. Gawarecki, Cz. Gawdzik, Lublin – Przewodnik, Lublin 1980.
Fotografie: Bolesław Maiński i Tomasz Brzuszkiewicz
Dodaj komentarz