W ubiegłym miesiącu przedstawiliśmy Państwu drugą część naszego opracowania, dotyczącego gwary Lublina (O naszej miejskiej gwarze, I – O – Listopad 2014). W tym miejscu pragniemy też przypomnieć, że poniższe wyrażenia pierwotnie zostały opisane w artykule pt. „Przyczynki do nowego słownika języka polskiego”autorstwa Rafała Lubicza, znajdującego się w „Pracach Filologicznych” T. IV, z. 1. z 1892 roku. Praca ta zawierała zbiór prowincjonalizmów z Kujaw, Kaliskiego, Kieleckiego, Lubelskiego, Podlasia i Łomżyńskiego. Zadanie nasze polegało na wypisaniu słów odnoszących się jedynie do gwary miejskiej (grodzkiej) i ówczesnych przedmieść, które dziś są dzielnicami Lublina.P
Pagór – pagórek (Głusk, Lublin);
Pajtas – pogardliwie dziecko; mający krzywe nogi; (Lublin);
Pałędać się – wałęsać się, kołatać się np. po świecie, (Głusk);
Pałuba – lalka (Lublin);
Parafijak – parafianin; (Głusk);
Palarus – paraliż (Lublin);
Parzybroda – kapusta parzona (Lublin);
Patałacha – nierozgarnięta kobieta (Lublin);
Pierwoświecie – początek świata, (Głusk);
Piutka – kolanko w zbożu; „ Piotrze, Pawle Wicie, cy je piutka w zycie?” „Nie słyse panie az półowa ptactwa śpiewać ustanie” (Pw.);
Pitolić – coire (Jakubowice);
Piwino – złe piwo: „Co bedziewa pili… * Na wojence dalecko? * Ty Jasiu miód wino * Ja lady piwino” (Ponikowoda);
Płotnicka – płotka, płoteczka: Cóz tam byli za druchnicki? W wodzie płotnicki” (Ponikwoda);
Podlewaczka – konewka z sitkiem na końcu do podlewania kwiatów (Lublin);
Podsycie – podszycie dachu, poddasze: Będę łaził po podsyciu, * Bede wołał kiciu kiciu!” (Ponikwoda);
Pod-zielenie – „Po podsieniu, po podzieleniu ptaseńkowie śpiewaju” pieśń weselna (Ponikwoda);
Polewanica – konewka do podlewania kwiatów (Lublin);
Policzko – zdrobniale pole (pod Lublinem);
Połeć – o bardzo chorym: „O już połciem leży” (Lublin);
Pomocnikowy kamień; kamień od poruchy – lapis haematidis (Lublin);
Pomorka – mgła, dżdżyste powietrze (Lublin);
Posiad – siedzenie; „Leciały siwe guseńki z posiadu * Spodziewały sie u pani młodej obiadu”, pieśń (Ponikwoda);
Powykolać – powykalać: „ Jeździłem we dnie i w nocy, * Powykolałem kónikóm ocy” (Ponikwoda);
Póko, pokój – póki, dopóki (Lublin);
Pragnąć na co: – „Pragnu ocy pragnu * Na bogatu ładnu” pieśń (Ponikwoda);
Prałata – „pałata”, Izba skarbowa i obrachunkowa, (Lublin);
Pręcy (pręcej) – prędzej, (Ponikwoda);
Próźny – próżny (Lublin);
Przepierka – małe pranie, (Lublin);
Przepomóc się – dostać zapomogę (Głusk);
Przestróno – przestronnie (Ponikwoda);
Przybiór – przybieranie np. włosów: Rozczesała, rozpuściła jako bór * I prosiła matuleńki o przybiór”, (Bronowice);
Prycepa, przyczepa – przyczepka (Lublin);
Przytragać – przynieść, (Lublin);
Przytryndać się – przyleźć, przywlec się (Lublin);
Pysznica – kobieta dumna: „moja córka to taka Pysznica” (Świdnik);
R
Redzi – radzi, od rad: „Cyście nam redzi, cześnie nie redzi” pieśń (Jakubowice);
Rępolić – rzępolić; „mówią i rzępolić i rępolić”, (Lublin);
Rozchwiónuć – rozwiać: „A powiónuł wiaterecek, powiónuł, * Juz Marysi kwiatki, stuzki rozchwiónuł”, pieśń. weselna (Ponikwoda);
Rozebrać— zrozumieć: „A mnie… cięzko mustre rozebrać”, pieśń wojacka (Ponikwoda);
Rozkałamucić- rozmącić, przeciwnie do kałamucić, (Lublin);
Roztelbuszony – rozmamrany, rozpięty, (Lublin);
Roztropysz (?): „Ona siedzi między wami, * Jak roztropysz rozczeprany”, pieśń (Jakubowice);
S
Sankować się – jeździć sankami, używać sannie, (Lublin);
Septanina – szeptanie: „Ja ta zara wiedział, ze z tej nasej septaniny to nic nic bedzie”, (Jakubowice);
Serdecek – środkowa część wianka: „Wiła Marysia wianecek, * Z drobnej ruteńki serdecek”, pśń. wes. (Jakubowice);
Sędzina – sadź, sędzielizna, (Lublin);
Siekarzyna – od siekarz, siekacza: „Nie scekaj, starościno, nie scekaj, * Weź sobie siekarzyne, posiekaj”, (Bronowice);
Siłować – zmuszać: „ ja ciebie za niego nie siłowała”, (Głusk);
Skłonno sie kłaniać – „Kłaniaj się nizko niziusieńko, * Skłonno skłónniusieńko”, pieśń. (Ponikwoda);
Skrajka – kawał np. chleba (Jakubowice);
Skromka chleba – kromka, przylepka chleba, (Lublin);
Skulibaba, skulidupa – Cubeba, (Lublin);
Smelcuga – sok z fajki, (Lublin);
Smykawka – trawa młoda, świeżo wyrastająca, (Ponikwoda);
Sowar – szuwar, (Głusk);
Spolityczny list – „ispołnitełnyj list”, słownictwo ludowe (Głusk);
Sromać na kogo – gniewać się: „Zacon tatuś na mać sromać”, pieśń (Jakubowice);
Stark – stary pień, pozbawiony gałęzi: „pole kole starku”, (Głusk);
Stążka – wstążka (Abramowice); stuzka – wstążka (Ponikwoda);
Stodolisko – stara stodoła: „Móm ci ja piniuzki – W starem stodolisku”, (Ponikwoda);
Strefunek – wypadek, trafunek, (Głusk);
Stwór – kościotrup: „wygląda, jak stwór”, (Lublin);
Sztylwaga – stelwaga (Jakubowice);
Stytlać – zwalać, zniszczyć, (Lublin); stytlany – zmęczony, zmordowany;
Sygnąć – rzucić (Jakubowice);
Syroka – sroka, (Głusk);
Syrokos – ptak srokacz, (Jakubowice);
Sady – płowy, siwy (Ponikwoda);
Szałach, szałapuch – kapusta nierozwinięta (Lublin);
Szturpaki – nierówności na drodze, (Głusk);
Ś
Śmagalasty – smagły, wysoki a cienki: „Cienki śmagalasty, * Do kochania zgrabny”, pieśń (Ponikwoda);
Śmichtus – śmigus, (Głusk);
Śmieg – śnieg (Lublin);
Śpiewanka – śpiewka (Jakubowice); „Móm ci ja śpiewanek—Pół kopy i worek”, (Ponikwoda);
Śpiuch – śpioch (Lublin);
Śratać się – żegnać się i witać się: „A. jakże ja bede z tobą siadała, * Kiedym sie z mateńką nie pobratała”, (Ponikwoda);
Świastki – smagły, gibki: „świastki pręciak”, (Głusk);
Śwynia, śwyński – świnia, świński (Ponikwoda);
T
Taraban – bęben: „biją mi w taraban”, pieśń wojacka; (Ponikwoda);
Tarman – zgraby, targana słoma, (Jakubowice);
Tąpol, (Abramowice); tąpola, (Ponikwoda): („Tu mówią tąpola, bo tu mówią więcej z mazowiecka”, Lublin) – topola; tompola, tompolika – zdrobniale: „Między dwóma tąpolikami * Siała Marysia ziele”, pieśń weselna (Ponikwoda);
Tąpór, tąporzysko – topór, toporzysko: „Wezme ja se tąpór do pasa”, (Ponikwoda);
Telbusiasty—brzuchaty, (Lublin);
Telepać— trząść: „Nie telep dziecka, nie telep”, (Lublin);
Topiec—topielec, (Głusk);
Tracka, traczka—tarcie drzewa: „tracką zajmują sie”, (Głusk);
Trepież—bagno, (Głusk, Ponikwoda);
Trętować – tratować, ugniatać, np. siano, (Ponikwoda);
Trówka – trawka: „Tam dziewcyna trówkę zbiera”, (Ponikwoda);
Trut – trucizna: „Drugu, rucku trut dawała”, (Ponikwoda); trutka — trucizna, (Ponikwoda);
Tryndać sie – wlec się z trudnością, (Lublin);
Turgać – tulać (Głusk);
U
Ucieszny – wesoły, (Głusk);
Ukucyć się, ukuczyć się – uprzykrzyć się: „Juz sie ukucyło słowikowi śpiewać”, pieśń (Ponikwoda);
Uliki – gatunek śledzia, (Lublin);
W
Wałkón – przezwisko nadawane wałkującym albo wałkoniącym, tj. niewymawiającym głoski ł, (Abramowice);
Wałkować, wałkonić – podwałczyć, nie wymawiać głoski ł; „w Skrzynicach wałkują (wałkonią), mówią bylo”, (Abramowice);
Wdowuś – zdrobniale wdowa – wdowusia: „Wdowuś moja, wdowuś, * Młodoś owdowiała”, pieśń (Ponikwoda);
Wele – wedle, (Wrotków);
Węglany – ogrzewany węglami: „żelazko węglane” do prasowania. (Lublin);
Wilk – świeca; sęk smolny w belce lub desce; „mówią, że jak jest drzewo ze świecą abo z wilkiem, to ludzie umierają bardzo”, (Lublin);
Wiskont – biskup; (Abramowice);
Wiscadełecko – zdrobniale od wiściadło – zwierciadło: „Wyściel łózecko, * Jak wiscadełecko”, (Ponikwoda);
Woli – kwoli, gwoli: „trzymam psa woli nocy”, (Rury);
W rzecy – naprawdę, naumyślnie: „niby w rzecy poseł na grzyby”, (Ponikwoda);
Wygzić, o wietrze—przewiać, przejąć: „wiatr mię wygził”, (Lublin);
Wyryzać – rżeć: „Ino jego kónik wyryza w stajence”, (Ponikwoda) pieśń;
Wyskiknąć – wyskoczyć, (Lublin);
Wystać – wynieść się, przenieść się do innego miejsca, (Lublin);
Wywiady – pierwsza część obrzędów weselnych, (Ponikwoda);
Z
Zaducha – zaduch, (Lublin);
Zagieniać – zaganiać, (Ponikwoda);
Zaściónki – zaścianki: „Drzwicki miała z bylicki, * A zaściónki z owsiónki”, pieśń (Ponikwoda);
Zdoba – stan pomyślny: „Trzymaj ze jn w dobrej zdobię”, pieśń (Ponikwoda);
Zdradnicek – zdrobniale zdrajca; zdradnik: „Jasieńku, zdradnicku, na zdradzie ty stois”, (Ponikwoda);
Zdrowaś – rzeczownik odmienialny: „zmówić 3 zdrowasie” (Lublin); oznaczało to pacierz: Zdrowaś Maryja; czas potrzebny na odmówienie tej modlitwy;
Zdychnąć – westchnąć: „serdecnie se zdychnuł”, (Ponikwoda);
Zdyrnać sie za kogo, zam. zdejmać – ujmować się: „Zdym ze sie, bracisku, * Za siostrzycku, śmiele”, (Ponikwoda);
Zgnilak – zgniłek, (Lublin);
Zielaz – żelazo: prz. „ma serce jak zielaz”, (Ponikwoda);
Zniscota – zniszczenie: „Nie potrzeba drużbów prosić, * Bo je zniscoty dosyć”, pieśń weselna (Ponikwoda);
Zołmirz – żołnierz, (Abramowice);
Zuwodzić – uwodzić (Ponikwoda);