Początki osadnictwa mniejszości żydowskiej w Lublinie

Wesprzyj portal, udostępniając znajomym:

Pierwsze niepotwierdzone notatki dotyczące osiedlania się ludności żydowskiej w Lublinie pojawiły się już w 1336 roku, w którym to król Kazimierz Wieki miał wydać przywilej zezwalający im zamieszkać na przedmieściu Piaski. Niedługo potem – w drugiej połowie XV wieku, pojawiły się wzmianki o powstającej w mieście grupie reprezentacyjnej, tzw. gminie żydowskiej. Wtedy też, dokładnie w roku 1453 król Kazimierz Jagiellończyk dodał kilka przywilejów rozwijającej się społeczności. Do dziś nie ustalono konkretnego miejsca, w którym pierwotnie osiedlali się Żydzi, jednak teoretycy tematu przypuszczają, że ich domy znajdowały się w pobliżu zamku i targowiska – na dzisiejszym wzgórzu Czwartek. Takie szacunki wydają się prawdopodobne, ponieważ zamieszkiwanie blisko fortyfikacji dawało możliwość schronienia przed nieprzyjaciółmi. Ponadto osiedlenie się na Podzamczu ułatwiało zawieranie nowych kontaktów handlowych.
Gwałtowny rozwój mniejszości żydowskiej miał miejsce w XVI w. Wszystko rozpoczęło się 27 lutego 1523 roku, w dniu, w którym starosta Jan z Pilcza wystosował do ówczesnego króla Zygmunta Augusta wniosek o zrównanie Żydów lubelskich w prawach z Żydami ogólnopolskimi. Monarcha przystał na tę prośbę, dając grupie z czasem coraz więcej możliwości, m. in.: prawo składu towarów, w zamian za udział w budowie umocnień wokół miasta. Kolejny dekret władcy, zwalniający mieszczan lubelskich z opłat celnych na licznych przejściach granicznych, doprowadził do zrównoważonego rozwoju handlu międzynarodowego, a w konsekwencji do wzbogacenia miasta, nie tylko finansowo, ale też i kulturowo, etnicznie. Kroki podejmowane przez Zygmunta Augusta znacznie ułatwiły Żydom zawieranie kontraktów handlowych, jak też szeroko rozumiany rozwój.
Taka sytuacja nie spodobała się lublinianom, ponieważ ogrom swobód i udogodnień wprowadzonych z myślą o mniejszości żydowskiej, uniemożliwiał mieszczanom rozwój i zarobek. Najbardziej palącym problemem była sprzedaż zboża, na którą Żydzi mieli monopol. W 1521 roku doszło do procesu, a sąd nakazał mniejszości zaprzestania handlu zbożem oraz powołał komisję, mającą za zadanie zbadanie okoliczności dotyczących tej spornej sprawy. Grupa dochodzeniowa przychyliła się w stronę Żydów, pozwalając im na kontynuacje handlu ziarnem, a sam król zwolnił ich od płacenia obowiązkowego cła. Późniejsze żydowskie prawo do handlu zostało opisane w paktach cum Judaeis inita. Ramy owych zastrzeżeń i konsekwencje wynikające z ich łamania były co kilka lat tworzone na nowo. Pomimo tego często dochodziło do scysji z miejscową ludnością, niezadowoloną z przesadnej pobłażliwości wobec Żydów. Lublinianie buntowali się, ponieważ rada zajmująca się paktami żydowskimi, ustalała je zawsze za plecami i bez wiedzy chrześcijańskiego kupiectwa i cechów. Jak się później okazało, za wszystkim stał starosta króla, który umawiał się potajemnie z reprezentacją Żydów na pewne świadczenia finansowe w zamian za utrzymanie dogodnych praw do życia i handlu dla mniejszości żydowskiej.
W roku 1568 król Zygmunt August wydał kolejny akt chroniący prawa Żydów, a równocześnie zakazujący chrześcijanom kupowania lub też dzierżawienia terenów należących do gminy żydowskiej. Powyższa decyzja władcy doprowadziła do powstania dwóch przywilejów, dzielących tym samym Lublin na dwie części. Pierwszy z nich: de non tolerandis Christianis, czyli przywilej nieakceptowania Chrześcijan – dla miasta żydowskiego oraz przywilej de non tolerandis Judaeis – nieakceptowania Żydów – dla miasta Lublina. W konsekwencji wprowadzenia owych praw, powstało miasto górne, tzw. chrześcijańskie, obejmujące tereny w obrębie murów miejskich oraz miasto dolne – żydowskie, leżące między wzgórzami staromiejskim i zamkowym. Czasem jednak dochodziło do naginania granic, np. w chwili wybudowania kościoła św. Wojciecha i klasztoru św. Łazarza, czyli świątyń chrześcijańskich, w granicach dzielnicy żydowskiej.
Kilka lat wcześniej, w roku 1547, z inicjatywy wędrownego drukarza Chajjima Szwarca powstała w Lublinie pierwsza hebrajska drukarnia. Jednak jednym z najgłośniejszych działań Żydów w okresie ich osiedlania się i tworzenia oddzielnej dzielnicy była budowa jesziwy, czyli uczelni talmudycznej w roku 1518 oraz później Wielkiej Synagogi (nazywanej Synagogą Maharszala), która miała miejsce w roku 1567. Druga budowla powstała na cześć rabina i rektora – Salomona Lurii, a jej fundatorem był król Zygmunt II August, bardzo przychylnie nastawiony do mniejszości żydowskiej. O Polsce w innych krajach mawiano wtedy, że jest niebem dla szlachty, czyśćcem dla mieszczan, piekłem dla chłopów i rajem dla Żydów.
Kolejnym ważnym wydarzeniem związanym z gminą żydowską w Lublinie było powołanie, z inicjatywy króla Stefana Batorego, Sejmu Czterech Ziem, czyli centralnego organu samorządu ludności żydowskiej Korony Królestwa Polskiego i Rzeczpospolitej. Na spotkaniach ustalano wysokość podatków i ofiar składanych na rzecz państwa oraz rozstrzygano sporne kwestie, zagrażające żydowskiej autonomii. Ukrytym celem powołania tej jednostki była dla króla konieczność zdobycia środków na wojnę z Rosją. Działalność Sejmu Czterech Ziem zakończyła się w roku 1764, ponieważ ściąganie podatków z Żydów okazało się zadaniem przerastającym członków owego organu.
Pojawienie się Żydów na ziemiach lubelskich datuje się na XIV wiek. Osiedlanie się mniejszości żydowskiej na naszych ziemiach zostało przyjęte pozytywnie. Władze były bardzo wyrozumiałe i hojne w kwestiach prawnych i finansowych, ułatwiając Żydom aklimatyzację w Lublinie. Obecność owej ludności wywarła długotrwały wpływ na kształtowanie się kultury, edukacji, religijności i życia codziennego w mieście. Ze względu na ciepłe przyjęcie i ogrom przywilejów, wystosowanych przez monarchów na korzyść Żydów, Lublin nazywano niegdyś „Jerozolimą Królestwa Polskiego”.

Bibliografia:
R. Kuwałek, W. Wysok, Lublin. Jerozolima Królestwa Polskiego, Lublin 2001.
M. Bałaban, Żydowskie miasto w Lublinie, Lublin 1991.
S. Wajs, K. Wajs, Fakty i wydarzenia z życia lubelskich Żydów, Lublin 1997.

Kategorie:

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *