Józef Seruga był podpułkownikiem Wojska Polskiego, archiwistą, bibliotekarzem i historykiem. Urodził się 9 stycznia 1886 roku w Łapczycy. Zginął zamordowany w Katyniu w 1940 roku. Od czwartej klasy gimnazjum działał w tajnych kółkach niepodległościowych powiatu bocheńskiego (1905-6 – był przewodniczącym kółka organizacji Przyszłość „Pet”). W 1907 roku rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które ukończył w 1912 roku. Studiował pod kierunkiem Jana Ptaśnika i Stanisława Krzyżanowskiego. W 1909 roku otrzymał roczne stypendium Akademii Umiejętności z fundacji Ferdynanda Sawickiego. Stypendium to przedłużano mu aż do 1914 roku. W ramach związanych z tym obowiązków pracował w Bibliotece Akademii Umiejętności i pod kierunkiem Stanisława Estreichera opracowywał źródła do prawa niemieckiego w Polsce. 1 VIII 1914 został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej jako dowódca plutonu telegraficzno-telefonicznego. W lutym 1915 awansował na podporucznika. Przebywał na froncie do 15 I 1916. Następnie po czteromiesięcznym pobycie w szpitalu epidemiologicznym skierowano go do służby kompanijnej w kadrze pułku telegraficznego w St. Pölten jako wykładowcę w szkole telegrafistów.
Pobyt w Lublinie
1 listopada 1916 roku rozpoczął się praktycznie jego pobyt w Lublinie. Z dniem tym zyskał stopień porucznika i objął stanowisko konserwatora zabytków archiwalnych i bibliotecznych utworzone przy Generalnym Gubernatorstwie Wojennym w Lublinie. Pełniąc tę funkcję, objeżdżał okoliczne miejscowości i zabezpieczał przed zniszczeniem archiwalia i książki. Akcję tę opisał później w artykule Niszczenie archiwaliów w b. okupacji austriackiej b. Królestwa Polskiego w czasie wojny światowej. Wśród uratowanych przez niego akt były m. in. tajne akta gubernatorów rosyjskich. Część z nich była publikowana w miejscowej prasie. Szczególnie te dotyczące wyroków za działalność partyzancką w 1833 roku, w czasie tzw. powstania Zaliwskiego na Lubelszczyźnie („Tajne dokumenty z archiwum rosyjskich gubernatorów w Lublinie”, W: „Ziemia Lubelska” 1917 nr 44, 46, 48, 55, 59 – przyp. red.). Ich fragmenty wydał pt. „Z dziejów cenzury rosyjskiej w Polsce. (Wyjątki z aktów sekretnych gubernatora rosyjskiego w Lublinie z lat 30-tych ubiegłego wieku)” (Kraków 1919).
Pod koniec I wojny światowej uczestniczył w organizacji lubelskiego Archiwum Państwowego. 2 listopada 1918 roku Seruga został kierownikiem Sekcji Archiwalnej w Wojskowej Komisji Likwidacyjnej w Lublinie. Od 1 grudnia 1918 był archiwistą objazdowym, z zadaniem zorganizowania archiwum państwowego w Lublinie. Funkcję tą pełnił do 1920 roku, z którego początkiem rozpoczął pracę w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie.
Akta powstania listopadowego
Oprócz wymienionych wyżej akt dotyczących ruchu partyzanckiego na Lubelszczyźnie z 1833 roku, w marcu 1917 archiwista opublikował kolejny artykuł o tym samym tytule („Tajne dokumenty z archiwum rosyjskich gubernatorów w Lublinie”), dopisując pod spodem:
Żydzi lubelscy na usługach rządu rosyjskiego w czasie powstania listopadowego.
Formuje przy tym śmiałą tezę, iż rząd rosyjski, prócz ogromnej siły wojskowej użył do zgnębienia powstania także szpiegów, którzy donosili o ruchach powstańców, wskazywali jednostki sprzyjające powstańcom itp. Najczęściej roli szpiegów podejmowali się Żydzi, którzy przy tym zarabiali, zaopatrując armię rosyjską w żywność, odzienie i inne produkty. Na dowód tych domniemań publikuje kilka fragmentarycznych wyjątków z akt sekretnych (w ówczesnej nomenklaturze archiwalnej – tj. tajnych) wydziału służby ogólnej z pierwszych lat popowstaniowych, skąd można wywnioskować sumy na utrzymanie tajnej policji oraz osoby które podejmowały się roli szpiegów.
Prezentowane poniżej akta dotyczą nagrody żydów lubelskich za pomoc w „zgnieceniu powstania listopadowego”.
Acta generalia tyczące się służby ogólnej. Sekretne. Rok 1831 vol.1
No.1
Do Komisji Województwa Lubelskiego
Na różne potrzeby ekstraordynaryjne dla dojścia wiadomości o ruchu wojsk potrzebuje złp. tysiąc jeden – polecam przeto komisji wojewódzkiej aby takową sumę wyasygnować i kasie głównej nadesłać do rąk moich poleciłem.
Lublin dnia 28 sierpnia 1831
Za rzetelność, Naczelnik Kuzmin
Jak dalej pisze Seruga, pokwitowanie odbioru zostało załączone do tego pisma. Pieniądze jednak szybko się wyczerpały ponieważ już w październiku pojawia się kolejne pismo:
No. 2
No. 501, w Lublinie dnia 24 października 1831 r,
Naczelnik wojenny prezydujący Komisji województwa lubelskiego do JWielmoznego prezesa Komisji Województwa Lubelskiego.
Doszło mi do wiadomości, iż znajduje się w komisji wojewódzkiej fundusz pewien na utrzymanie policji tajnej w mieście Lublinie, która policja nieodzownie mi jest potrzebna, polecam przeto komisji czyli JW. prezesowi, ażeby fundusz ten pod moim rozporządzeniem zostawił i sumę na tez cel oznaczoną mi nadesłał – albowiem wzięte przezemnie tysiąc złotych na podobne wydatki już wyekspensowane zostały. Niniejsze pismo jako sekretne JW. prezes u siebie zachowa.
Generał major Kuzmin
Do JW. naczelnika wojennego prezydującego Komisji Województwa Lubelskiego – pełniącego obowiązki prezesa Komisji województwa.
Na reskrypt z dnia 24 b. m. nr. 501 do własnych rąk adresowany ma honor odpowiedzieć, iż nie wiadomo pełniącemu obowiązki prezesa, iżby jaki fundusz był przeznaczonym na utrzymanie policji tajnej i że w czasie urzędowania tylko złp. 1000 za poleceniem JW. generała naczelnika z dnia 28 sierpnia r. b. nr 1 wypłacone zostały, więcej zaś wydatków podobnych nie czyniono – raczy więc JW. generał tylko dać rozkaz jaką sumę ma kasa województwa do rąk JW. generała zaliczyć
Lublin dnia 24. 10 1831
Źródła:
„Tajne dokumenty archiwum rosyjskich gubernatorów w Lublinie”, „Ziemia Lubelska” 1917 nr 158 [http://polona.pl/item/17532646/1/ – dostęp październik 2015]
Anna Gruca, „Józef Seruga”, W: Internetowy Polski Słownik Biograficzny, [http://148.81.196.40/index.php/a/jozef-seruga#text – dostęp październik 2015]
Dodaj komentarz