Żmigród był niegdyś wczesnośredniowieczną osadą, położoną nieopodal wzgórza staromiejskiego. O tym skąd wzięła się nazwa, do dziś krążą po Lublinie legendy.
Jedna z nich objaśnia, że mianem Żmigrodu nazywano osadę Żmija – w językach słowiańskich oznaczającego gada z jedną parą nóg uzbrojonych w szpony, z parą błoniastych skrzydeł, z długa szyją i ogonem, często zakończonym jadowitym grotem. Inna legenda wiąże nazwę Wzgórza od grodu obfitującego w węże – Żmijgród. Tutaj istnieje ścisły związek błotnistym terenem owego grodu.
Nazwę Żmigród wiąże się również z czasami staropolskimi. Otóż w owym czasie na Żmigród prawdopodobnie mówiono „Żwnigród”. Ta nazwa pochodziła od staropolskiego czasownika „zwnieć” czyli dzwonić. Tak więc Żmigród mógł pełnić rolę grodu ostrzegawczego, grodu, w którym na wypadek nadchodzącego niebezpieczeństwa informowano mieszkańców przy pomocy sygnałów dźwiękowych, aby chronili się za mury miasta.
Teren ówczesnego Żmigrodu wytyczają dziś ulice: Bernardyńska, Misjonarska i Żmigród. Zanim wyznaczono ulicę Bernardyńską, te tereny przemierzało wielu kupców, gdyż powadził tędy ważny szlak handlowy na Przemyśl i Lwów. Od końca XVI wieku stanowił połączenie z Zamościem oraz Pogórzem i dalej z Węgrami.
W II połowie XV wieku osiedlili się tutaj bernardyni, którzy zbudowali klasztor i kościół pw. Nawrócenia św. Pawła. W XVI wieku na gruntach tych powstał folwark należący do Mikołaja Woronki, syna Jana Woronki, który od nazwy tych terenów nosił przydomek „Zmigrodzki”. Zbyt długo nie był on właścicielem, gdyż już w 1539 roku sprzedał tą posiadłość Lublinowi.
W II połowie XVI wieku Żmigród nabył wojewoda lubelski Marek Sobieski. Zbudował tu obszerny pałac z cechami obronnymi. Wiek później pałac ten przeszedł w ręce wnuka Marka – Jana Sobieskiego – wysławianego króla Najjaśniejszej Rzeczpospolitej.
W czasie Reformacji, na terenach dzisiejszego browaru, reformaci wznieśli kościół pw. św. Kazimierza Królewicza. W XVIII w. zbudowano kościół pw. Przemienienia Pańskiego (dziś kościół seminaryjny) oraz klasztor dla oo. Misjonarzy. Na szczególną uwagę zasługuje kamienica Żmigród 10 pochodząca z początku XIX wieku. Jest to przekształcony pałac Małachowskich po nabyciu go przez rodzinę Poniatowskich.
Źródło:
I.Kowalczyk, Zwiedzamy Lublin. Przewodnik, Lublin 2011.
