W 1906 roku powstała prywatna szkoła polska im. Stanisława Staszica. Była to oddolna inicjatywa grupy ziemian i inteligencji działających pod wpływem strajkujących uczniów Gimnazjum Męskiego Lubelskiego. Uczniowie ci, domagali się między innymi przywrócenia nauczania języka polskiego.
10 stycznia 1906 roku poświęcono nowo-otworzoną szkołę przy ulicy Bernardyńskiej 12. Przed tą uroczystością ówczesny Biskup Franciszek Jaczewski odprawił Mszę Świętą dla młodzieży nowej placówki. Następnie uczniowie zebrali się w sali nowej szkoły. W obecności rodziców dzieci i przedstawicieli inteligencji, głos zabrał Dyrektor uczelni p. Gracjan Chmielewski, następnie głos zabrali: członek Rady Szkolnej p. Alojzy Kuczyński i biskup Jaczewski, który dopełnił poświęcenia zakładu.
Najciekawsza ze względu na znaczenie historyczne była wypowiedź dyrektora Chmielewskiego, którą redaktorzy ówczesnego Gońca Lubelskiego przytaczali w całości. Wyjaśniał on również kanwę założenia nowej szkoły. Chmielewski ukończył Gimnazjum Męskie w Lublinie w roku 1861. Jak twierdził, był to złoty czas dla polskiej szkoły. Wszystkie zajęcia wykładane były w języku ojczystym. Szkoła Główna przygotowywała pożytecznych działaczy kraju. Czasy, o których mówił to okres wprowadzania reformy Wielopolskiego.
Niestety ta istna idylla skończyła się wraz z nadejściem Powstania Styczniowego i represji po nim. W 1866 roku wprowadzono nową reformę w szkolnictwie, która zniweczyła wszelkie wcześniejsze zapędy. Zmieniono system szkolenia, przede wszystkim język polski już nie był językiem nauczania, ponieważ zastąpił go język rosyjski. Reforma dotarła do Gimnazjum Męskiego i zaczęła wykorzeniać polskie tradycje. Powoływano niekompetentnych dyrektorów, fanatycznych rusyfikatorów. Jednym z nich był Mikołaj Siengalewicz, który dyrektorował szkole w latach 1874 – 1899. Wprowadził on tam regulamin kontrolujący wszelkie poczynania uczniów i karzący ich za najmniejsze uchybienia. To postępowanie władz odbiło się na zachowaniu uczniów. Zaczęli oni organizować sobie samokształcenie, organizowali się w kółka, zapisywali się do partii politycznych, przy jednoczesnym bojkotowaniu wszelkich rosyjskich uroczystości.
Podczas rewolucji 1905 roku w szkole lubelskiej wybuchł potężny strajk, o którym wspominał Roman Ślaski:
30 stycznia rozpoczął się bojkot sali lekcyjnych i miał trwać aż do odwołania. Uczniowie żądali między innymi wprowadzenia do szkoły języka polskiego, zniesienia systemu policyjnego w szkole, wolności zgromadzeń na jej terenie. Władze rosyjskie w obliczu rosnącego niezadowolenia w całym kraju zgodziły się na tworzenie szkół prywatnych z wykładowym językiem polskim.
Tak więc po latach ucisku i strajków (1905) powstała szkoła polska – Ośmioklasowa filologiczna prywatna szkoła im. Staszica, mająca na celu przywrócenie owych zwyczajów. Przede wszystkim miała podtrzymać duch narodu.
Instytucja ta mieściła się przy ul. Bernardyńskiej 12, a następnie przy Królewskiej 12. Dotrwała do odzyskania niepodległości. W 1919 roku zawarto umowę pomiędzy Gracjanem Chmielewskim a przedstawicielem ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i przekazano szkołę władzom odrodzonej Polski. Nadano jej wtedy nazwę Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Lublinie i przeniesiono do budynku przy Narutowicza 12.
Źródło:
„Goniec Lubelski”, 1906 nr 11 [http://bc.wbp.lublin.pl – dostęp kwiecień 2017]
Historia I LO im. Stanisława Staszica, opr. Marek Chodowski [http://lo01.pl – dostęp kwiecień 2017]
