Chedery istniały w latach 1864-1915, aczkolwiek ich sieć podlegała w poszczególnych latach znacznym wahaniom. Były to religijne szkółki żydowskie.
W sensie administracyjnym chedery żydowskie były zjawiskiem trudno poddającym się kontroli władz carskich. Znaczna ich część funkcjonowała bowiem bez wymaganego zezwolenia. W wielu przypadkach funkcjonowały one nielegalnie i jako tajne – były likwidowane przez władze policyjne. Sprawę stanu ich sieci ukazuje poniższa tabela nr 1. Za interesujący należy uznać fakt pojawienia się w chederach uczennic. Świadczą o tym dane statystyczne z lat 1891-1912.
ROK | LICZBA CHEDERÓW | LICZBA DZIEWCZĄT | LICZBA CHŁOPCÓW | OGÓŁEM |
1865 | 14 | 481 | – | 481 |
1877 | 29 | b. danych | b. danych | 562 |
1890 | 39 | b. danych | b. danych | 653 |
1891 | 38 | 652 | 32 | 684 |
1892 | 44 | 792 | 104 | 896 |
1894 | 43 | 721 | 106 | 827 |
1898 | 41 | 566 | 97 | 663 |
1900 | 39 | 1348 | 204 | 1552 |
1901 | 84 | 1134 | 398 | 1532 |
1903 | 96 | 1400 | 260 | 1660 |
1904 | 182 | 1400 | 302 | 1702 |
1905 | 106 | 1920 | 240 | 2160 |
1906 | 101 | 1671 | 219 | 1890 |
1907 | 101 | 1564 | 191 | 1755 |
1909 | 101 | 851 | 234 | 1085 |
1910 | 99 | 3572 | 388 | 3960 |
1911 | 87 | 2116 | 297 | 2413 |
1912 | 44 | 689 | 100 | 789 |
Carskie władze oświatowe bacznie obserwowały działalność chederów w Lublinie. Nadzorowano ich pracę nie tylko poprzez wizytację, zwracano się też do nauczycieli szkół rządowych, by obserwowali poczynania mełamedów. Nie było to zadanie łatwe, o czym świadczy pismo nauczyciela dwuklasowej szkoły elementarnej żydowskiej, który stwierdził, że „nie jest w stanie ustalić liczby chederów, gdyż ich właściciele zlikwidowali obowiązujące wywieszki i przenieśli szkółki w inne miejsca, tak iż trudno je odnaleźć. Warto zwrócić uwagę, że wymagania związane z otwarciem chederu, stawiane przez władze oświatowe nie były wysokie. Domagano się jedynie podania do kuratora ONW, zaświadczenia wystawionego przez uznawanego przez władze rabina o kwalifikacjach religijnych i językowych kandydata, świadectwa niekaralności, protokołu komisji o przyznaniu lokalu na cheder oraz zobowiązanie kandydata do nauczania języka rosyjskiego.
Wizytacje chederów dowodziły jednak, iż w żadnym z nich nie było spisu uczniów i rozkładów lekcji, dzienników klasowych oraz spisów ocen z poszczególnych przedmiotów. Zachowane dane wskazują, iż większość chederów liczyła niewielu uczniów. Do rzadkości należały takie, w których uczestniczyło w zajęciach 20-30 dzieci.
Artykuł przygotowany przez p. Ewę Majewską w ramach praktyk.
Źródło:
APL DS 2470, k. 8.
APL AML 5842 (cała teczka)
APL DS 2470. Deło o chederach w gorodie Lublinie 1907-1913.
APL DS 2469, k. 11 i nast.: APL AML 5878, 5879, 5880, 5881, 5882.
R. Kucha „Szkolnictwo Lublina w latach 1864-1915 : zarys dziejów”, Lublin 1995.
Dodaj komentarz