Główny wpływ na rozwój miasta miały decyzje polityczne, które miały źródło w ideologii państwowej i centralnym planowaniu gospodarki krajowej.
Nowe zasady planowania przestrzennego zostały wprowadzone dekretem z 2 kwietnia 1946 r. o planowym zagospodarowaniu przestrzennym kraju. Umożliwiał on łatwe przeprowadzanie wywłaszczeń oraz dowolne dysponowanie pozyskanymi gruntami. Dzięki temu dekretowi miasta mogły pozyskiwać nieograniczone ilości terenu potrzebnego pod zabudowę mieszkaniową i przemysłową. Zapoczątkowało to proces bardzo intensywnego rozrostu przestrzennego miast.
Decyzje planistyczne podjęte w dwudziestoleciu międzywojennym, były kontynuowane po II wojnie światowej. Miały one związek z polityką gospodarczą państwa, która miała na celu szybką odbudowę i industrializację kraju. W pierwszych latach po zakończeniu działań wojennych skupiono się na odbudowie zniszczeń. Dopiero pod koniec lat 40 i na początku 50 podjęto decyzje, które przyczyniły się do ukształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta i spowodowały jego rozwój terytorialny.
Pierwszy plan zagospodarowania miasta sporządzono w roku 1948. Był to tzw. „Program Planu Zagospodarowania Miasta” – pierwsza po wojnie próba ujęcia w ramy planu rozwoju przestrzennego Lublina. Plan ten wykonano na zlecenie Ministerstwa Odbudowy. Ustalał on w ogólnym zarysie przebieg głównych tras W-Z i N-S. Ponadto przewidywał zachowanie dzielnicy śródmiejskiej z centralnym ośrodkiem usług wyższego rzędu oraz stworzenie szeregu dzielnic zamieszkałych przez 10-25 tysięcy mieszkańców. Podjęto też decyzję o lokalizacji Fabryki Samochodów Ciężarowych na Tatarach. Zaplanowano także utworzenie Parku Ludowego w dnie doliny Bystrzycy. Miał on nawiązywać do układu ogrodów Wersalu. Plan ten miał jednak charakter tymczasowy, ponieważ władze zaczęły opracowywać plan ogólny.
Więcej na temat rozbudowy Lublina znajdziesz w publikacji:
Projekt planu ogólnego z 1954 roku nie został zatwierdzony przez Prezydium Rządu, Miał duże decydujące znaczenie dla dalszego planowania przestrzennego, ponieważ odwrócił uwagę urbanistów od terenów naturalnego rozwoju miasta w kierunku zachodnim i postulował budowę nowego śródmieścia dla dzielnicy przemysłowej (na łąkach przy ujściu Czechówki do Bystrzycy poniżej Wzgórza Zamkowego i na Kalinowszczyźnie). Pomimo tego, że plan ten nie spotkał się z aprobatą władz, zwrócił uwagę na niezabudowany obszar Kalinowszyzny, na którym w przyszłych planach miała być zbudowana dzielnica mieszkaniowa. Wskazano także tereny pod lokalizację nowej dzielnicy przemysłowo-składowej na Wrotkowie (wówczas obszar leżący poza granicami miasta). Postulowano też budowę drogi, która miała połączyć al. Piłsudskiego z Dworcem PKP oraz Śródmieście z terenami przemysłowymi (przedłużenie ulicy Sowińskiego).
W 1959 roku zatwierdzono „Ogólny plan zagospodarowania przestrzennego m. Lublina”. Składał się on z dwóch części. Pierwszą część stanowił plan kierunkowy na lata 1956 – 1965. Druga część dotyczyła rozwoju perspektywicznego miasta do roku 1980. W tym planie kierowano się ogólną ideą wydzielania odrębnych miejsc zamieszkania, pracy i wypoczynku oraz komunikacji łączącej te trzy elementy. Celem tego planu było podporządkowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta polegające na wyprowadzeniu zakładów przemysłowych (tzw. uciążliwych) z obszarów zabudowy mieszkaniowej na tereny przemysłowo-składowe. Miejsca pracy (ze względu na lokalizację dotychczasowych zakładów) zostały zaprojektowane z północno-wschodniej części miasta. Zakłady o średniej uciążliwości rozlokowano w okolicach Wrotkowa. Dla mniejszych zakładów przewidziano tereny przy wylocie szosy na Lubartów i do Kraśnika. Pod budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne przeznaczono tereny na Rurach, Kalinowszczyźnie, Tatarach i Czechowie. Na Sławinku, Węglinie i Konstantynowie miało byś rozlokowane budownictwo jednorodzinne. Zaplanowano też rozbudowę osiedli powstałych w okresie 20-lecia międzywojennego. Chodzi tutaj o takie dzielnice jak Ponikwoda, Nowy Kośminek i Dziesiątą. Według tego planu Lublin miał być organizmem wielodzielnicowym. Miasto podzielono na 9 dzielnic, z których osiem: Tatary, Dziesiąta, Kośminek, Wrotków, Rury, Wieniawa, Czechów i Kalinowszczyzna odciążyć miało zabudowę w Śródmieściu. Nowe dzielnice mieszkaniowe miały skupiać od 25 do 50 tys. mieszkańców. Każda z nich miała zostać w przyszłości wyposażona w centra usługowe.
Ponadto zaplanowano budowę zbiornika retencyjnego na terenie Zemborzyc. Wszystkie dzielnice połączono trasami szybkiego ruchu: W-Z (Warszawa-Zamość) i N-S (Białystok-Przemyśl), a także łączącej je trasy, zw. Trasą Parkową, a następnie Zieloną. Miała ona przebiegać przez Rury, Wrotków i Dziesiątą. Planowano także budowę trasy Głęboka-Sowińskiego, która miała połączyć dzielnice Wieniawa i Rury z dzielnicą przemysłową Wrotków. Drogi przelotowe zaplanowano na obrzeżach dzielnic. Plan ogólny uwzględniał także zwiększenie terenów zielonych. Planowano wykorzystać ukształtowanie terenu dla urozmaicenia krajobrazu miejskiego. Zieleń miała być wprowadzona do dzielnic mieszkaniowych i być powiązana z zespołami zieleni parkowej przez ulice o charakterze bulwarowym. Od strony północnej i północno-zachodniej planowano zalesienie miasta. Drzewa na wzgórzach Czechowa Górnego miały stworzyć skuteczną zaporę przeciwko silnym wiatrom północno-zachodnim.
W 1960 roku rozpoczęły się prace nad kolejnym planem zagospodarowania przestrzennego Lublina. Było to spowodowane koniecznością dostosowania nowego planu do przygotowywanych uregulowań prawnych o planowaniu przestrzennym. Prezydium WRN zaakceptowało nowy plan dopiero w 1969 roku. Był on rozwinięciem i kontynuacją planu z 1959 roku i obejmował lata 1966 – 1985. Jako dzielnice przemysłowo-składowe zakwalifikowano Tatary i Wrotków, a jako rejony Helenów i Bursaki. Głównymi dzielnicami mieszkaniowymi miały być Rury, Wieniawa, Czechów, Kalinowszyzna, Kośminek i Dziesiąta, a rejonami – Węglin, Tatary, Felin i Wrotków. Dla zrównoważenia bilansu miejsc pracy i zamieszkania, przewidywano budowę nowych osiedli dla pracowników zakładów zlokalizowanych na terenie Majdanu Tatarskiego i Zadębia oraz Wrotkowa (os. im. W.Z. Nałkowskich i im. L. Kruczkowskiego). Perspektywicznie budownictwo wielorodzinne miało dominować nad jednorodzinnym. Śródmieście zaplanowano na dzielnicę usługową. Plan ukierunkowywał również rozwój przestrzenny lubelskich uczelni: dla UMCS w kierunku zachodnim, dla WSR – w rejonie Felina, dla AM – na Lemszczyźnie, dla WSI – w rejonie ul. Nadbystrzyckiej, dla KUL-u – na Poczekajce. Planowano rozbudowę połączeń drogowych i budowę obwodnicy miejskiej. Ustalenia planu także przewidywały budowę ujęcia wody w Prawiednikach , oczyszczalni ścieków w Hajdowie i elektrociepłowni na Wrotkowie. Głównymi miejscami wypoczynku miały być: zespół Stary Gaj – Zemborzyce (z zalewem), zespół Sławinek – Sławin (z ogrodem botanicznym UMCS i planowanym skansenem) oraz obiekty rekreacyjne w dolinie Bystrzycy.
W 1967 roku władze miejskie zainicjowały konkurs zamknięty na projekt koncepcyjny centrum miasta, jak i również projekt realizacyjny fragmentu centrum między ulicami Krakowskie Przedmieście, Chopina, Okopową i Hempla. Do udziału zaproszono 4 zespoły urbanistów: z Politechniki Wrocławskiej, lubelskiego Biura Projektów Budownictwa Ogólnego i Inwestprojektu w Lublinie oraz zespół Zakładu Planowania Miast i Osiedli Politechniki Krakowskiej. Wyniki konkursu ogłoszono w 1969 roku. Komisja uznała za najlepszy projekt Politechniki Wrocławskiej. W koncepcji przestrzennej zakładał on wprowadzenie nowego założenia urbanistycznego w postaci ciągu pieszego wzdłuż ul. Pstrowskiego (ob. Peowiaków) miedzy klasztorem a Kościołem Brygidek a projektowanym nowym ośrodkiem kulturalnym w części zachodniej obszaru śródmiejskiego. Wzdłuż tego ciągu planowano wybudować zespół budynków handlowo-usługowych. Projekt przewidywał usytuowanie w części zachodniej śródmieścia pewnej liczby 24-kondygnacyjnych budynków, których realizacja miała nie pociągnąć za sobą wielu wyburzeń. W koncepcji komunikacyjnej projekt zakładał odciążenie centrum od ruchu kołowego i zapewnienie w tym obszarze pierwszeństwa dla ruchu pieszego. Układ obwodowy, stanowiący barierę dla ruchów przejazdowych przez centrum, miał przebiegać wzdłuż ulicy Narutowicza, Okopowej, Lipowej i projektowanej arterii w części północnej. Zamkniecie obwodu od strony Starego Miasta miało być przeprowadzone przez wybudowanie odcinka podziemnego, dla zapewnienia płynności ruchu pieszego miedzy Starym Miastem a nowym centrum.
Kolejny plan zagospodarowania przestrzennego został zatwierdzony w 1986 roku. Zmiana tego planu nastąpiła już w okresie gospodarki wolnorynkowej. Opracowanie przygotowano dla Lubelskiego Zespołu Miejskiego obejmującego Lublin, Świdnik, i pięć sąsiednich gmin. Powstanie LZM było uwarunkowanie planowym połączeniem Lublina i Świdnika w jeden organizm miejski. Zapleczem tego organizmu miały być sąsiednie gminy. Plan obejmował okres 1980 – 2000.
Bibliografia:
M. Markowski, Rozwój Lublina w XX wieku, „Rocznik Lubelski”, t. XXXVIII, Lublin 2012
Z. Kwaśniewski, Ośrodek wodno-leśny miejscem odpoczynku mieszkańców Lublina, „Kalendarz Lubelski” R. 1964
I.J. Kamiński, Urbanistyka i Architektura, W: Kamena 1963 nr 5.
D. Kociuba, „Lublin. Rozwój przestrzenny i funkcjonalny od średniowiecza do współczesności”, Toruń 2011.
H. Kiesielewicz, Rozwój Lublina w okresie piętnastolecia 1944 – 1958, W: Rocznik Lubelski, T.2, Lublin 1959.
S. Juchnowicz, Ze studiów nad centrum Lublina, „Architektura”, 1969 nr 7, s. 251-254
Dodaj komentarz