Huta szkła „Nadbużanka” w Woli Uhruskiej to jedno z najważniejszych przedsięwzięć przemysłowych na Lubelszczyźnie, mające swoją historię i znaczenie społeczne. Założona w 1922 roku przez grupę 50 pracowników huty w pobliskiej wsi Nadbużanka była wyjątkowym zakładem, ponieważ to właśnie robotnicy, głównie niemieccy mistrzowie szkła, ale też majstrowie pochodzący z Józefowa, zainicjowali jej powstanie i sfinansowali budowę pierwszej drewnianej hali produkcyjnej. W ten sposób powstała „Fabryka Szkła Spółka Robotnicza Nadbużanka Uhrusk, Ziemia Siedlecka”. Był to wyjątkowy przykład „spółki robotniczej”, która od początku opierała się na solidarności i wspólnocie interesów jej pracowników.
Lokalizacja huty nie była przypadkowa. W okolicy znajdowały się zasoby piasku szklarskiego, które wykorzystywano do produkcji, a inne niezbędne surowce, w tym węgiel, dostarczano koleją. Dzięki temu, że transportowano je z najbliższej stacji kolejowej wozami konnymi, udało się wypracować sprawny system dostaw, co znacząco przyczyniło się do efektywności produkcji. Wokół huty szybko wyrosła osada – nazwana również Nadbużanką, której pierwszymi mieszkańcami byli udziałowcy zakładu oraz ich rodziny.
Od samego początku działalność huty rozwijała się dynamicznie. W latach międzywojennych była miejscem pracy dla setek osób i odpowiadała na rosnące zapotrzebowanie na szkło apteczne i monopolowe butelki. W czasach powojennych zakład rozszerzył asortyment, produkując szkło o szerokim zastosowaniu: od szyb i kieliszków, po bardziej specjalistyczne produkty, jak kryształy, kufle do piwa, syfony, wkłady do termosów, pływaki do sieci rybackich i izolatory elektryczne. Wyroby przedwojenne były oznaczane sygnaturą „Huta Szklana Nadbużanka”, a późniejsze produkty sygnowano skrótem „HN” lub rzadszym „N-ka”, co świadczyło o ich pochodzeniu.
Społeczne i kulturowe znaczenie huty
Dzięki istnieniu huty, Wola Uhruska przekształciła się z małej, spokojnej wioski, otoczonej sosnowym borem, w prężnie działającą miejscowość gminną. Zakład zapewniał stabilne zatrudnienie nie tylko mieszkańcom Woli, ale także okolicznych miejscowości, takich jak Bytyń czy Siedliszcze. Huta stała się fundamentem życia społecznego – wokół niej wyrosła infrastruktura, w tym duża szkoła, hala sportowa, kościół oraz osiedle bloków dla pracowników. Działała tu także rada zakładowa oraz kasa pożyczkowo-zapomogowa, wspierając pracowników i ich rodziny.
Zatrudnienie w „Nadbużance” było cenione, a huta organizowała dla swoich pracowników i ich rodzin liczne wydarzenia, m.in. zabawy sylwestrowe, paczki świąteczne dla dzieci oraz letnie kolonie. Istniała też hucka orkiestra, klub sportowy „Sokół” oraz świetlica, która była miejscem spotkań i integracji społecznej. W świetlicy wyświetlano filmy, organizowano przedstawienia teatralne z udziałem pracowników, co znacznie wzbogacało życie kulturalne społeczności.
Upadek i pozostawione dziedzictwo
Po wielu dekadach intensywnej działalności huta „Nadbużanka” zaczęła borykać się z problemami ekonomicznymi na początku lat 90. XX wieku. Zmniejszenie dostępu do węgla oraz problemy z surowcami sprawiły, że zakład stopniowo ograniczał działalność, redukując liczbę pracowników z około 700 do 200 osób. Ostatecznie budynki zakładu zostały sprzedane prywatnemu właścicielowi, który planował przekształcić je na cegielnię, jednak te plany nie zostały zrealizowane. W końcu teren po hucie przeszedł w ręce Skarbu Państwa, a później został przejęty przez wojsko.
Pamięć o hucie dzisiaj
Chociaż huta nie istnieje już od wielu lat, pamięć o niej pozostaje żywa. Pasjonaci, jak Zbigniew Lipert (wnuk jednego z założycieli i były pracownik huty), Piotr Kańczugowski oraz Katarzyna Wnuk, od lat starają się pielęgnować historię „Nadbużanki”. Ich marzeniem jest stworzenie muzeum w Woli Uhruskiej, które mogłoby przechowywać i eksponować pamiątki związane z hutą. Zbierają dokumenty, fotografie, wyroby szklane oraz narzędzia używane przez dawnych pracowników. Dzięki ich staraniom, powstał projekt „Historia zapisana w szkle”, w ramach którego zebrano wspomnienia byłych pracowników i utworzono film dokumentalny, ukazując dorobek i wspomnienia związane z hutą.
Kontynuacją tego projektu jest obecnie strona na Facebooku: Huta Szklana Robotnicza Nadbużanka, na której zbierane są informacje zdjęcia i pamiątki związane z tym przedsiębiorstwem. Serdecznie zapraszamy do kontaktu, jeżeli posiadają państwo jakieś artefakty.
Źródła:
Strona na Facebooku Huta Szklana Robotnicza Nadbużanka
