Zemborzyce w XVI wieku: szlacheckie spory, majątek i prawo królewskie – analiza SI

W połowie XVI wieku Zemborzyce, dziś dzielnica Lublina, były niewielką, lecz istotną osadą szlachecką, której mieszkańcy — głównie drobna szlachta i ich potomkowie — uczestniczyli w szerszych zawirowaniach politycznych i gospodarczych dawnej Rzeczypospolitej. Dzięki analizie jednego z zachowanych dokumentów kancelaryjnych, spisanego w łacinie urzędowej, możemy zajrzeć w realia życia, prawa i konfliktów tej epoki.

Szlachecki spór i sądy królewskie

Dokument, który analizujemy, stanowi fragment większego zbioru kancelaryjnego, najprawdopodobniej wystawionego z ramienia urzędu królewskiego lub kasztelana lwowskiego. Zawiera liczne wzmianki o dobrach ziemskich, przenosinach majątków, roszczeniach i odwołaniach — ale to właśnie fragment dotyczący Zemborzyc budzi największe emocje.

W dokumencie wspomniany jest szlachcic Bonosus, syn Błażeja z Zemborzyc, który w bliżej nieokreślonym czasie przeniósł się do miasta Krasnystaw i tam zawarł związek małżeński oraz nabył dobra ziemskie. Owe działania wywołały kontrowersje, ponieważ — jak czytamy — nabycie dóbr w mieście przez osobę wywodzącą się z wsi i należącą do innego stanu, było wątpliwe pod względem prawnym. Król (lub jego urząd) podważał legalność takich transakcji i podkreślał, że „nikt z naszego miasta nie może nabywać dóbr od innych z tegoż miasta, skoro tylko nam to przysługuje”.

Sprawa Bonosusa i napięcia stanowe

W świetle analizowanego dokumentu można dostrzec wyraźne napięcia społeczne między mieszkańcami miast królewskich a drobną szlachtą, zwłaszcza pochodzącą z okolicznych wsi, takich jak Zemborzyce. Bonosus był oskarżany o obejście przepisów dotyczących nabywania majątku, a jego działania zostały przedstawione jako „subrepcja” — czyli potajemne, być może nieuczciwe uzyskanie korzyści.

Mimo oskarżeń, autor dokumentu (być może sam monarcha lub jego przedstawiciel) stwierdza, że nabycie zostało ostatecznie uznane, choć pod warunkiem, że odbyło się ono z udziałem komisarzy i „kapitulacją” — czyli formalną umową zatwierdzoną przez odpowiednie władze miejskie.

Zemborzyce – wieś wierna, lecz uwikłana

W dalszej części dokumentu pojawia się wzmianka o wsi Zemborzyce jako miejscu, w którym zamieszkiwał pewien wierny poddany, niesłusznie prześladowany. Mimo że „dobrze się prowadził” i „wierność jego została potwierdzona”, był poddawany naciskom. Sprawa była na tyle poważna, że jeden z komisarzy został wysłany specjalnie z misją dochodzeniową, a król nakazał zachować ostrożność i „nie stosować kary krwi” (czyli śmierci), choć poprzednie wyroki to przewidywały.

Ten fragment pokazuje Zemborzyce jako wieś lojalną wobec władzy królewskiej, a zarazem wciągniętą w lokalne spory, gdzie dochodziło do błędnych wyroków, rewizji i łask.

Żródło i metodyka:

Mieszkańcy Krasnegostawu zabraniają Feliksowi Sliskiemu sprzedać wieś Zemborzyce, WBC Poznań, [dostęp maj 2025]

Analizy dokumentu dokonała sztuczna inteligencja. Nie znalazła ona nazwiska Feliksa w przesyłanych fragmentach tekstu. W analizowanych fragmentach wspomniany jest szlachcic Bonosus, syn Błażeja z Zemborzyc, który przeniósł się do Krasnegostawu i nabył tam dobra ziemskie. Jego działania wywołały kontrowersje, ponieważ nabycie dóbr w mieście przez osobę wywodzącą się z wsi i należącą do innego stanu było wątpliwe pod względem prawnym. Król lub jego urząd podważał legalność takich transakcji.

Aby rozeznać, prawdziwość tekstu i transkrypcji potrzebujemy kogoś bardziej wykształconego 🙂