Wólka Kocka, wieś niegdyś położona na prawym brzegu Wieprza przy ujściu Tyśmienicy, należała do parafii w Kocku i powiatu łukowskiego. Choć dziś już nie istnieje, w 1903 roku była miejscem wyjątkowym zarówno pod względem archeologicznym, jak i kulturowym.
Archeologia
W okolicy Wólki Kockiej znajdowano liczne zabytki archeologiczne świadczące o zamieszkiwaniu tych terenów już w epoce neolitu. Na piaszczystych wydmach wokół osady odkryto krzemienne nożyki, groty oraz fragmenty ceramiki – w tym „wąklice,” czyli gliniane popielnice, które mogły pełnić funkcje rytualne. W 1903 roku wspomniano, że wiatr często odsłaniał na powierzchni ziemi okruchy i fragmenty krzemieni, co wskazuje na istnienie neolitycznej stacji krzemiennej.
Specyfika językowa mieszkańców
Mieszkańcy Wólki Kockiej posługiwali się wyjątkową gwarą, która charakteryzowała się wpływami mazurskimi i kiejcackimi. Typowe dla niej było „mazurzenie,” czyli zastępowanie miękkich spółgłosek ich twardymi odpowiednikami. Przykłady lokalnych wyrażeń i słów to:
- „pon, opolek” – zamiast „pan, ogarek”,
- „doj” – w znaczeniu „daj”,
- „zol” – używane w kontekście wzrostu, np. „rośnie jak na zol”,
- „unijok” – oznaczające unickiego mieszkańca.
Ciekawostką był także wyjątkowy sposób odmiany rzeczowników męskich – w celowniku liczby pojedynczej używano końcówki „-oji”, co brzmiało np. „strózoji” (stróżowi), „rządoji” (rządowi). Mieszkańcy Wólki Kockiej stosowali także liczby podwójnej zaimków osobowych, takich jak „noma” (my) czy „woma” (wy), co jest nieczęste w polszczyźnie i wskazuje na zachowanie dawnych form językowych.
Nazwy pól i łąk
Zapiski z 1903 roku wymieniają unikalne nazwy pól i łąk, które funkcjonowały w Wólce Kockiej. Wskazują one na zróżnicowany krajobraz i przyrodnicze bogactwo wsi. Przykłady tych nazw to:
- Pola: Górki, Zamłynisko, Struga, Podgajne,
- Łąki: Błonie, Biele, Borki, Kłódka.
Te toponimy były integralną częścią codziennego życia mieszkańców, a także istotnym elementem ich tożsamości, która z czasem została zapomniana wraz z zanikiem samej wsi.
Życie społeczne i pełen analfabetyzm
W 1903 roku Wólka Kocka była osadą, w której brakowało szkół i dostępu do prasy, co przyczyniało się do wysokiego poziomu analfabetyzmu. Mimo ograniczonych zasobów edukacyjnych, życie społeczne opierało się na silnej więzi lokalnej. Ciekawym zwyczajem było to, że kobiety często konsultowały się z mężczyznami w sprawach gromadzkich, tworząc nieformalny, lecz istotny model współdecydowania o losach osady.
Źródło:
Wisła : miesięcznik gieograficzno-etnograficzny. T. 17, z. 3 (maj/czerwiec 1903)
