Po upadku powstania styczniowego wszystkie miasta w Królestwie Polskim zostały pozbawione samorządu miejskiego. Miastem administrował prezydent, którego powoływały rosyjskie władze gubernialne. Władza prezydenta oraz magistratu była mocno ograniczona w swoich kompetencjach. Po wybuchu I wojny światowej, Rosjanie ewakuowali się z Lublina w drugiej połowie lipca 1915 roku. Miasto zajęli Niemcy, a po podziale Królestwa Polskiego na dwie strefy okupacyjne – austriacką i niemiecką – także oni opuścili miasto. 1 października 1915 roku Lublin stał się siedzibą władz Generalnego Gubernatorstwa Wojskowego, któremu podlegał cały obszar okupacji austriackiej i w takiej roli pozostał do końca wojny. Władze okupacyjne zezwoliły na tworzenie się samorządności miejskiej, opartej na galicyjskich wzorcach. Mógł funkcjonować założony jeszcze w 1914 roku Komitet Obywatelski, skupiający wpływowych działaczy społecznych z kręgów ziemiaństwa, mieszczaństwa, inteligencji, duchowieństwa. Komitet działał półoficjalnie będąc namiastką samorządności miejskiej. Przyczynił się do przeorganizowania magistratu i podległych mu wydziałów oraz powołania doradczej i opiniotwórczej Tymczasowej Rady Miejskiej. Co prawda Magistrat i Rada Miejska zostały zaakceptowane przez władze austriackie, ale działały pod ścisłym nadzorem generał-gubernatora, mianowanego przez cesarza i Komendę Obwodową w Lublinie.
Dekret z 4 lutego 1919 roku o samorządzie miejskim stworzył podstawę prawną dla organizacji tego samorządu na obszarach byłego zaboru rosyjskiego. Zgodnie z jego postanowieniami gmina miejska stanowiła samorządową jednostkę terytorialną i posiadała osobowość prawną. Zakres działania gminy miejskiej obejmował sprawy „własne” i „poruczone”. Poruczony zakres działania określały akty normatywne organów państwowych wyższych stopni oraz umowy rządu z gminą. Do kompetencji wynikających z własnych praw gminy należały sprawy w dziedzinie gospodarczej, kultury i ochrony zdrowia, oraz o charakterze komunalnym.
Samorząd miejski składał się z Rady Miejskiej i Magistratu. Rada Miejska była organem prawodawczym i kontrolującym, zaś Magistrat – zarządzającym i wykonawczym. Ścisły nadzór nad samorządem miejskim został powierzony wojewodzie. Miał on prawo rozwiązać Radę Miejską oraz zwolnić członków Magistratu, nie wyłączając prezydenta. Decydował ponadto o ważności wyborów do rady oraz zatwierdzał budżet i podatki miejskie. System nadzoru władz państwowych nad samorządem miejskim ograniczał znacznie jego działalność.
Radni i ich zastępcy byli wybierani w głosowaniu powszechnym, równym, bezpośrednim, tajnym i proporcjonalnym na 3 letnią kadencję. Według ordynacji wyborczej, wprowadzonej dekretem z 13 grudnia 1918 roku, lubelska Rada Miejska składała się z 46 radnych i 23 zastępców. Czynne prawo wyborcze, według tej ordynacji przysługiwało wszystkim mieszkańcom miasta, bez różnicy płci, którzy ukończyli 21 rok życia oraz posiadali obywatelstwo polskie. Na radnych mogli być wybierani mieszkańcy korzystający z czynnego prawa wyborczego, którzy ukończyli 25 rok życia oraz umieli czytać i pisać po polsku.
Organem wewnętrznym rady było powoływane przez nią prezydium, składające się z przewodniczącego oraz dwóch wiceprzewodniczących. Prezydium Rady Miejskiej w Lublinie ukonstytuowało się 22 marca 1919 roku. Zasadnicza reforma samorządu miejskiego nastąpiła po uchwaleniu ustawy z 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie samorządu terytorialnego. Postanowienia tejże ustawy przedłużały kadencje ciał ustrojowych i zarządzających związków samorządowych do lat pięciu oraz zwiększały cenzus wieku czynnego prawa wyborczego do lat 24, biernego zaś – do lat 30. Podział mandatów nadal odbywał się na zasadzie proporcjonalności.
Organem wykonawczo-zarządzającym rady miejskiej był magistrat. W skład magistratu wchodzili: prezydent, dwóch wiceprezydentów oraz pięciu ławników. Członkowie magistratu byli wybierani przez radę miejską na okres trzech lat, względnie do końca jej kadencji spomiędzy osób mających obywatelstwo polskie oraz bierne prawo wyborcze do rady miejskiej. Prezydent i jego zastępcy byli wybierani bezwzględną większością głosów, natomiast ławnicy na zasadzie proporcjonalności. W razie opróżnienia stanowiska w magistracie dokonywano wyboru uzupełniającego. W takim przypadku nowo wybrany członek magistratu urzędował tylko do upływu kadencji swojego poprzednika
Struktura organizacyjna magistratu lubelskiego przechodziła w okresie dwudziestolecia wiele przeobrażeń. W latach 1918 – 1920 organizacja urzędu była oparta głównie na systemie z czasów okupacji austriackiej. W 1918 roku utrzymano dotychczasowe wydziały oraz utworzono Wydział Przeprawy i Ruchu Ludności. W roku 1920 powstał Urząd Mieszkaniowy i działający przy nim jako agenda Urząd Rozjemczy do Spraw Najmu. W 1921 roku w miejsce Kancelarii Głównej utworzono Wydział Spraw Ogólnych. W tym samym roku zlikwidowano Wydział Aprowizacyjny, część zadań którego przejął Wydział Przeprawy i Ruchu Ludności, przemianowany na Wydział Administracyjno-Przemysłowy. W lipcu 1922 zlikwidowano Wydział Milicji. Początkowo samodzielne Wydziały Szpitalny i Weterynaryjny od początku 1923 r. weszły w skład nowo powstałego Wydziału Zdrowia. W roku 1927 utworzono Wydział Oświaty i Kultury, który przejął wszystkie agendy miejskie działające w tych dziedzinach oraz służył pomocą Radzie Szkolnej. W wyniku tych zmian Magistrat Lublina składał się w 1929 roku z następujących wydziałów: Ogólnego, Finansowego, Gospodarczego, Budownictwa, Administracyjnego, Zdrowia, Opieki Społecznej, Oświaty i Kultury oraz Kancelarii Prezydialnej.
Po przeprowadzonych jeszcze niewielkich zmianach w ramach Wydziałów, zasadnicza reforma nastąpiła w 1934 roku w związku z ustawą z 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego. W oparciu o postanowienia powyższej ustawy dotychczasowy magistrat został przemianowany na Zarząd Miejski. Rada Miejska wydała statut organizacyjny, w myśl którego w skład Zarządu Miejskiego w Lublinie wchodziły następujące jednostki organizacyjne: Wydział Ogólny, Wydział Finansowy, Wydział Gospodarczy, Wydział Budownictwa, Wydział Spraw Społecznych Wydział Administracyjny i samodzielny Referat Kontroli. W dniu 9 stycznia 1935 roku został utworzony Wydział Oświaty i Kultury, składający się z trzech referatów – Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, Turystyki, Oświaty i Kultury.
W wyniku powyższych zmian w skład Zarządu Miejskiego w Lublinie weszły następujące jednostki organizacyjne: Wydział Ogólny (z referatami: Ogólnym, Organizacyjnym, Osobowym i Kancelarią Ogólną), Wydział Finansowy (z oddziałami: Podatkowo-egzekucyjnym, Rachuby), Wydział Gospodarczy (referaty: Nieruchomości, Zaopatrzenia, Administracji Zakładów i Przedsiębiorstw Niewyodrębnionych), Wydział Budownictwa (oddziały: Drogowo-wodny, Pomiarów, Inspekcji Budownictwa), Wydział Spraw Społecznych (Oddział Zdrowia z referatami Nadzoru Sanitarnego i Higieny Społecznej oraz samodzielny Referat Weterynaryjny; Oddział Opieki Społecznej z referatami Opieki Społecznej, Rachunkowym, Kosztów Leczenia, Funduszu Bezrobocia), Wydział Administracyjny (referaty: Wojskowy, Statystyczny, Urząd Stanu Cywilnego, Karny, Przemysłowo-Aprowizacyjny; Biura: Adresowo-Meldunkowe, Kontroli i Ruchu Ludności),Wydział Oświaty i Kultury (referaty: Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, Turystyki, Oświaty i Kultury), Samodzielny Referat Kontroli.
Bibliografia:
M. Denys, Lublin między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1919 – 1939, Łódź 2010.
J. Ziembiński, Organizacja władz państwowych działających w Lublinie w latach 1918 – 1939, W: Dzieje Lublina. T. 2, pod red. S. Krzykały, Lublin 1976.
J. Marczuk, Wybory do Rady Miejskiej w Lublinie w 1919 roku, W: Rocznik Lubelski, T. 9, R: 1966.
Dodaj komentarz