O rozbiórce soboru

Niegdyś na naszym placu Litewskim stał sobór, który powstał w 1891-ym roku (choć Rosjanie część placu pod jego budowę zabrali już w 1877 roku). Powstał w okresie wytężonej walki rządu carskiego celem zrusyfikowania Polesia i Chełmszczyzny, w okresie walki, w której butny i siebie pewny zaborca nie przebierał w środkach.
Sobór lubelski wcisnął się, jak cierń, w samo serce miasta. Przesłonił sobą pałac Radziwiłłowski, wysunął się na pierwsze miejsce. W latach 20. określano go jako „brzydka myśl” albo „szpecąca twarz”. Postanowiono więc go rozebrać, gdy tylko kraj nasz swą wolność odzyskał. W tym czasie uznawano go za pomnik niewoli naszej, pomnik gwałtu i bezprawia, a także carską obłudę uwidocznioną w budynku o trzech kopułach z trójramiennymi krzyżami. Dlatego potrzebą serc lublinian stała się wolna przestrzeń, na której Sobór się rozsiadł. Dlatego też hasło: „zburzyć Sobór!” tak się przyjęło szybko w Lublinie i taki oddźwięk znalazło u mieszkańców.

W 1923 roku lubelska prasa włączyła te hasła do swych artykułów, donosząc o szpetności soboru na placu Litewskim. Pisano o tym, że sklepienia rysują się i grożą zawaleniem. Tak więc negatywna opinia społeczeństwa lubelskiego, spowodowała, że Rada Miejska postanowiła wyburzyć tę szpetną pamiątkę po zaborcach.
Uroczyste rozpoczęcie rozbiórki na placu Litewskim odbyło się 15 marca 1924 roku. „Głos Lubelski” z tego dnia zamieścił ogłoszenie o naborze chętnych do pracy przy tym przedsięwzięciu. Warunkiem miało być złożenie ofiary na budowę Domu Żołnierza Polskiego.
Na uroczystym rozpoczęciu rozbiórki był wojewoda lubelski Stanisław Moskalewski, w obecności władz i grupy inteligencji miejskiej. Po solennych przemówieniach publiczność tam zgromadzona sama zapoczątkowała rozbiórkę w kilku miejscach, a niektórzy nawet najgorętsi osobnicy wzięli za kilofy i drągi żelazne, podważając cegły i wyrywając obłupane kawałki muru. Wszystkie prace zakończono w 1925 roku (przyp. red.), a cegieł z rozbiórki użyto na budowę „Domu Żołnierza” polskiego w Lublinie, o którym pisaliśmy w jednym z wcześniejszych numerów (Zobacz – „Jak budowano Dom Żołnierza?„)

Jednakże podług dzisiejszych rozważań na temat planowania przestrzeni miasta i już wieloletnim sporem o gruntowną przebudowę placu, chcemy tym artykułem pewien pomysł na zagospodarowanie tego miejsca przedstawić. Ze względu na zasłyszane wieści, jak gdyby pod ziemią resztki tej budowli zostały, być może wypadało by je odsłonić, by mieszkańców obecnych poinformować o tym symbolu niedoli z zamierzchłych już czasów. My możemy jedynie zapewnić, że będziemy do tego tematu co jakiś czas wracać.

Bibliografia:
Teodor Kaszyński, Z Soboru – Dom Żołnierza, „Przegląd Lubelsko-Kresowy”, 1925 nr 8, [http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra – dostęp marzec 2014], (źródło fotografii).
Rozbiórka soboru, W: „Głos Lubelski” 1923 nr 100.
Na miejscu soboru zakwitły kwiaty, W: „Ziemia Lubelska” 1923 nr 194.
W. Cholewiński, Przewodnik po Lublinie i jego okolicach, Lublin 1929, s. 45.
Dziś początek rozbiórki soboru na placu Litewskim, W: „Głos Lubelski” 1924 nr 74.
Uroczyste rozpoczęcie rozbiórki soboru na placu Litewskim, W: „Głos Lubelski” 1924 nr 75.