Głód wiedzy i cichy bunt przeciwko ciemnocie w Świdniku 1916 roku

Świdnik, rok 1916 – na pierwszy rzut oka cicho, spokojnie, ot, wiejska codzienność w cieniu wielkiej wojny. Ale pod powierzchnią tego spokoju coś się jednak zaczęło dziać. Oto wśród włościan pojawił się głos – prosty, szczery i poruszający – głos, który zapisał się na łamach „Gazety Ludowej”. List, jaki nadesłał mieszkaniec Świdnika, to nie tylko opowieść o lokalnej szkole i kłopotach z oświatą.

W Świdniku istniała już wówczas szkoła początkowa, służąca trzem sąsiednim wsiom. Tyle że przez długi czas… stała pusta. Dopiero starania dziedzica z pobliskich Biskupic – pana Freitaga – doprowadziły do jej ponownego otwarcia. Jak pisze autor listu: „Uczęszcza do niej przeszło 50 dzieci, lecz cóż z tego, kiedy zdałoby się na te trzy wsi choć ze dwie jeszcze szkoły”. Potrzeba była ogromna, ale zapał wśród miejscowych – niekoniecznie.

Autor nie owija w bawełnę. Pisze prosto, dobitnie i szczerze – gospodarze się uczą niechętnie, a swoje dzieci do szkoły wysyłają z oporem. Czasem to zwykły wstyd, czasem lenistwo, czasem – niestety – przekonanie, że nauka to nie dla nich. Miał się odbywać cykl niedzielnych pogadanek w szkole, ale i z tym nie wyszło: „Z naszymi gospodarzami ładu nie dojdzie”.

Ale ten list to coś więcej niż tylko gorzka relacja ze szkolnego podwórka. To apel – poruszający i płynący prosto z serca – o przebudzenie narodowe i społeczne. Autor łączy temat edukacji z wielką historią. Wspomina o wycofujących się Rosjanach, o Legionistach, o niszczonych wsiach i potrzebie jedności narodowej. Woła:

„Daj wam Boże gospodarze, żebyście jak najprędzej stanęli w rzędzie z innymi, żebyście jak najprędzej wyrugowali ciemnotę spod waszych polskich strzech słomianych”.

To słowa, które dziś mogłyby być fragmentem manifestu społecznego. W 1916 roku były głosem ludu – prawdziwym, niewypolerowanym, ale przejmującym.

Żródło:

Gazeta Ludowa : wychodzi na każdą niedzielę. R. 2, nr 13 (1916)