Dopiero ok. 1948 roku rozpoczęto planowanie nowych inwestycji miejskich w zakresie budownictwa.
W listopadzie 1948 roku Miejska Komisja Urbanistyczna wytypowała place przewidziane pod budowę domów mieszkalnych Zakładu Osiedli Robotniczych (ZOR) przy al. Racławickich, Drodze Męczenników Majdanka za dawną
fabryką samolotów oraz u zbiegu ulic Łęczyńskiej i Mełgiewskiej. Na początku 1949 roku rozpoczęto prace niwelacyjne w dzielnicy uniwersyteckiej, a czerwcu na nowo-budowanym osiedlu ZOR „Zachód” przy al. Racławickiej pojawiły się fundamenty pierwszych 3 bloków mieszkalnych.
Kontynuowano porządkowanie terenu, a budowa nowych budynków przybierała na sile. W 1950 roku wyremontowano Bramę Grodzką, a także kamienicę przy ul. Rynek 18, którą przeznaczono na siedzibę oddziału Centralnego Biura Projektów Architektonicznych i Budowlanych.
3 października 1949 roku położono kamień węgielny pod nowo budowany zespół gmachów Centrali Farmaceutyczno-Sanitarnej „Centrosan” w obrębie ulic Bramowej, Szambelańskiej i Olejnej. Prace zostały rozpoczęte usunięciem gruzów budynków zbombardowanych w 1939 roku. Na koniec 1949 roku rozpoczęto też budowę Kliniki Dermatologicznej. Parter gmachu „Centrofarmu” oddano do użytku już 1 stycznia 1951 roku, a całość w grudniu tego samego roku.
W październiku 1944 roku powołano Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, którego pierwszym rektorem został prof. Henryk Rabbe. Następnie w Miejskiej Radzie Narodowej, na mocy decyzji z kwietnia 1946 roku, odbyło się uroczyste przekazanie UMCS aktu własności 17 ha ziemi pod budowę miasteczka akademickiego. Na odbytym wkrótce zebraniu Towarzystwa Przyjaciół UMCS postanowiono wybudować tymczasowe akademiki u zbiegu ulic Godebskiego i Langiewicza. Z tego tytułu MRN przekazało dla UMCS jeszcze 2 ha ziemi.
W październiku 1949 roku położono także kamień węgielny pod gmachy miasteczka akademickiego: gmach fizyki i chemii oraz dom akademicki . W marcu następnego roku oddano do użytku dla studentów nowe baraki, a także przeznaczono lokale przy ul. Królewskiej 15 na dom akademicki. W październiku 1950 roku oddano do użytku pierwszy dom akademicki przy ulicy Langiewicza. Oznaczono go jako Blok „A” – popularnie nazwany Amorem. W styczniu 1952 roku oddano do użytku kolejny blok kompleksu domów akademickich – „B” (Babilon). Na początku 1954 roku wybudowano blok „C” – Cebion. Z kolei Akademia Medyczna otrzymała od miasta w 1951 roku 36 ha ziemi w północnej jego części pod budowę nowego zespołu klinicznego i inne obiekty.
W 1950 roku przystąpiono do budowy Liceum Technologiczno-Chemicznego przy al. Racławickich, a także Liceum Gospodarstwa Wiejskiego przy ul. Rury Jezuickie 36. Budowa Liceum Technologiczno-Chemicznego trwała zaledwie kilka miesięcy, gdyż we wrześniu budynek był już prawie gotowy do użytku. 29 listopada 1952 roku uruchomiono nowo wybudowany żłobek przy ulicy Świerczewskiego (dziś Piłsudskiego). Pod koniec 1953 roku rozpoczęto prace przy budowie nowych dwóch szkół podstawowych. Jednej przy ulicy Dymitrowa (Radziwiłłowskiej), a drugiej przy
Sławińskiego (Niecałej).
W 1950 roku rozpoczęto też budowę gmachu administracyjnego dla Zjednoczenia Przemysłu Cukrowniczego na rogu ulic Okopowej i Narutowicza. W grudniu 1950 roku podjęto budowę Fabryki Samochodów Ciężarowych, w oparciu o dawną przedwojenną halę montażu formy Lilpop Loewenstein przy ulicy Mełgiewskiej. Fabryka uruchomiona została 17 listopada 1951 roku, ale już wcześniej z taśmy zjechały pierwsze samochody „Lublin” na licencji radzieckich „Gaz-51”.
W październiku 1949 zaprojektowano dwa nowe osiedla ZOR na Bronowicach i Lemszczyźnie. Do budowy pierwszych bloków na os. ZOR Bronowice przystąpiono w sierpniu 1950 roku. W sierpniu 1951 roku oddano już pierwsze bloki na osiedlu Bronowice. Należy też w tym miejscu dodać że budowa tych osiedli miała ścisły związek z nowo-powstałą Fabryką Samochodów Ciężarowych i stanowiła część planu rozwoju przestrzennego z 1948 roku.
W grudniu 1949 roku ukończono prace w stanie surowym przy budowie Domu Kolejarza przy ulicy Kunickiego. W styczniu 1950 roku ukończono również prace przy budowie banku PKO (rozpoczęte w 1948 roku) przy Krakowskim Przedmieściu.
W Święto Pracy 1950 roku pierwsi Lublinianie mogli wprowadzić się do bloków os. ZOR „Zachód” w rejonie al. Racławickich i ulicy Przodowników Pracy (dziś Legionowej). 15 października 1952 ukończono też siedzibę PZPR przy al. Racławickich 1. Pod koniec roku następnego przekazano do użytku nowo-zbudowaną siedzibę domu zawodowej straży pożarnej przy ulicy Strażackiej.
Wszystkie prace budowlane w ścisłym centrum, swoje apogeum miały w roku 1954, kiedy to miasto przygotowywało się do obchodów X – lecia PRL. Oficjalnie Rada Ministrów tą decyzję podjęła 13 stycznia. Uchwała przez nią podjęta przewidywała właśnie renowację Starego Miasta, adaptację Zamku na do kultury, zorganizowanie centralnej wystawy rolniczej, odnowienie elewacji przy ulicach w centrum i inne. Już w lutym rozpoczęto gorączkowe odgruzowywanie ulicy Jezuickiej i innych na Starym Mieście, a także terenów zburzonego przez Niemców getta na Podzamczu. W tym przedsięwzięciu masowo brały udział zakłady pracy, lecz także szkoły. Następnie 12 lutego do pracy na Zamku przystąpiła załoga Zjednoczonego Budownictwa Miejskiego.
Zdjęto żelazną bramę i zaczęto rozbierać więzienny mur. Rozebrano również budynki administracyjne byłego więzienia. Program odnowienia kamienic Starego Miasta objął 49 budynków. W miejscach po zburzonych obiektach w czasie wojny, wybudowano nowe. Stało się tak przy ulicy Grodzkiej 4/6 i 32 oraz 34, przy ulicy Jezuickiej (ta ulica ucierpiała najbardziej), a także wybudowano dom odzieżowy przy placu Łokietka (obok Bramy Krakowskiej). W kwietniu 1954 roku rozpoczęto budowę nowego osiedla „Podzamcze”. Stanęło ono w miejscu dawnej dzielnicy żydowskiej, a fasada została skierowana w stronę Zamku. Należy w tym miejscu jeszcze dodać, że w pobliżu tego osiedla biegła przed wojną główna ulica dzielnicy żydowskiej – ulica Szeroka. W maju oddano do użytku Plac Zebrań Ludowych pod Zamkiem (dziś Plac Zamkowy).
Wszystkie prace starano się w większym stopniu ukończyć na dzień 22 lipca. Dzień przed otwarto Centralną Wystawę Rolniczą, a także przekazano domy mieszkalne przy pl. Zebrań Ludowych i zakończono remont Zamku na cele kultury.
Bibliografia:
J. Malarczyk, Powstanie i rozwój uniwersytetu, W: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej 1944 – 1979, pod red. W. Skrzydło, R. Orłowski, G. L. Seidler, Lublin 1979.
Z. Kowalski, Dzielnica uniwersytecka w Lublinie, Lublin 1964.
G. Wójcikowski, W. Wójcikowski, Kronika 1944 – 1989, W: Lublin. Dzieje miasta t. II: XIX i XX w, pod red. J. Kruszyńskiej, Lublin 2000.
Fotografie autorstwa T. Witkowskiego z H. Danczowska, Architekt Tadeusz Witkowski (1904-1986) : kalendarium życia i twórczości, Lublin 2009 [http://bc.wbp.lublin.pl/ – dostęp maj 2016]